Ölüm Sevgisi Nedir?

 15 yıl oluyor. Taksi ile Boğaz Köprüsü’nü aşırı yüksek bir hızda geçerken şöförden yavaşlamasını istedim. 40 yaşlarındaki adam hızını biraz daha arttırdı ve sağ koluyla yan koltuktan destek alarak yüzünü bana çevirdi. “Ne o? Rahatsız mı oldun?”

Taksi’nin içinde şoförün çocukları olduğu anlaşılan iki ufak kızın fotoğrafları vardı. 100 km’nin çok üzerinde bir hızla köprüden çıktık. Bir kaç saniye boyunca şöförün yüzü bana, sırtı da yola dönük kaldı. O bir kaç saniye içinde bir hayli yol aldık. Etrafımız otomobil, içleri de canlı insan doluydu. Bir kaza olsaydı muhtemel ölü sayısına bakarak manşetlerde olacağımız kesindi.

Aradan geçen yıllarda öğrendiklerimle bu olaya baktığım zaman şöförün bizi kurtarmayı “başardığından” emin değilim. Daha çok bir başarısızlıktan söz etmek gerekir bence. Söylemek istediğim şu: Biz o gün ölmeyi başaramadık aslında.

Biraz açayım. Paris’te çalıştığım binada yangın merdivenleri var. Kapıları asla kilitlenmez. Bir yangın halinde itfaiyenin hangi camlardan içeri gireceği önceden belirlenmiş. Bu pencereler kırmızı renkli etiketlerle işaretlenmiş. Önlerine masa, sandalye koymak yasak. Bina büyük olduğu için içeride özel itfaiye ekibi var. Günde bir kaç kez devriye gezer. Devriye gezdikleri koridorların sonuna kadar gidip gitmediklerini saptamak için basit bir elektronik sistem kurulmuş.

İtfaiye ekibi aynı zamanda ilk yardım yapmayı bilir. Büroların duvarları özel bir boya ile boyanmıştır. Yandığı zaman zehirli gaz çıkmaz. Yerdeki halılar da öyle. Yılda en az bir kez binayı boşaltma tatbikatı yapılır. Herkes uymak zorundadır. Güvenlik kartlarımız sayesinde içeride ne kadar insan olduğu her an bilinir. Yanan bir binaya boş yere itfaiye eri sokup onun hayatını riske atmamak için gereklidir bu.

Yangın sırasında bir itfaye eri ölse veya Afganistan’da olduğu gibi Fransız askerleri hayatlarını kaybetseler derhal soruşturma açılır. İçişleri veya savunma bakanları meclis önünde hesap verirler. Laik devletin müdahalesi bu dünya ile sınırlı kalır. Öbür dünyaya karışmaz. Şehit (fr. Martyr) kelimesi laik devlet adamlarının ağzına yakışmaz çünkü. İnsanların öldükten sonra ne olacakları laik devleti ilgilendirmez.

Neredeyse 20 yıldır içinde yaşadığım Batı toplumlarının yüzlerini hayattan yana dönmüş olduklarını teslim edeyim. Bu hayattan yana dönük olma hali insanların günlük davranışlarını da etkiliyor. Hem kendi hayatınıza hem de tanımadığınız insanların hayatına değer veriyorsunuz. Burada insan hayatı çok kıymetli. Belki de biraz fazla. Hayata verilen önem bazen ölüm korkusuna bazen de hazza dönük yaşamaya, hedonizme dönüşebiliyor.

Bu sebeple sadece Türkler değil çoğu şark insanı batıyı maddiyatçılıkla suçlar. Batı’da haz almak, maddî tatmin duymak yaşamın tek gayesi gibidir onların gözünde. Oldukça toptancı ama kısmen haklı buluyorum bu eleştirileri.

Yalnız şark aydınları batıyı eleştirirken istasyonun hareket ettiğini sanan tren yolcularına benzerler. Çünkü çoğu şark insanı da yüzünü ölümden yana dönmüş vaziyette. Hatta biraz fazla. Öyle sanıyorum ki ölüme ve yaşama bakmanın en doğru noktası ikisinin tam ortası. Benim için orta noktanın nerede olduğunu ise “Yaşama çıplak gözle bakarken” adlı makalede aktarmıştım.

Türkiye’de yaşayan insanların ölümle olan ilişkisi sağlıklı mı? Sevdiği kız veya vatanı için ölmeye hazır olduğunu söyleyen bir çok genç insan var. Acaba gerçek bu mu? Yoksa ölme arzusu kılık değiştirip vatan/kız sevgisi olarak mı çıkıyor karşımıza?

Bir tehlike anında sevdiği kızı/vatanını korumak için ölmek bir amaç değil bir araç olabilir. Yani insan kendini tehlikeye atar, ŞAYET risk gerçekleşirse ölür. Ölümü arzulayan insan için ise bu değil söz konusu olan.

İnsan vatan/aile sevgisinde hayatını feda edebilecek bir seviyede ise bundan çok daha küçük fedakârlıkları büyük bir kolaylıkla yapabilmeli. Meselâ çocuklarının yanında sigara içmekten, tehlikeli araba kullanmaktan kolaylıkla vazgeçebilmeli.

Evlatlarını yetim bırakma korkusu şöyle dursun, onlar arabada iken bile Irak’taki intihar komandoları gibi otomobil kullanan ne çok insan var Türkiye’nin yollarında.

Türk bayrağı yakıldığı zaman deliye dönen, şehit cenazelerinde “yeter” diye bağıran bu insanlar nasıl oluyor da her gün yüzlerce Türk vatandaşının hayatını tehlikeye atabiliyorlar yollarda? Geçenlerde çöken bir Kur’an kursu binasının altında kalan çocuklar, dinî bir bayram olan Ramazan’ı kutlarken yollarda can verenler, düğünlerde kurşun yiyen gelinler damatlar… Dinî, içtimaî bütün faaliyetlerimizin içinde ölüm var. Ölümüne seviyoruz, uğrunda ölen varsa “vatan” diyoruz toprağa. Kanla sulanmış toprağın üstünde, rengini kandan alan bir bayrağın altında bir mezbahada yaşar gibiyiz! İyi ama nereden geliyor bu hemoglobin aşkı?

Filozof ve psikanalist Boris Cyrulnik’in De chair et d’âme (Etten ve Ruhtan) adlı eserinde aktardığına göre 1ci Dünya Savaşı sırasında siperlerdeki zor koşullarda aylarca yaşamak zorunda kalan askerler için ölüm bir umut ışığıydı. Çamurla dolu siperlerde üzerlerine bombalar yağarken askerler ölmüş askerlere imrenerek bakıyorlardı. Yine aynı kitaba göre 2ci Dünya Savaşı sırasında toplama kamplarında can veren Yahudiler arasında da ölüm bir umuttu. Bu kamplardan kurtulanlar neden ölmediklerini kendilerine açıklamakta zorluk çektiler. Başkalarının kendilerinden önce, onların yerine ölmüş olması son derecede sarsıcıydı.

Ya Kıbrıs bizim olur ya da ölürüz

Türkiye’de bu savaş ve toplama kamplarındaki sefalet koşullarını bulmak belki imkânsız. Ama Stephen Wright’ın dediği gibi hiç bir şey “imgeselden daha gerçek değildir”(1). Kendimize anlattığımız, hayatımız gerçekte yaşadığımız hayat kadar hatta daha fazla “gerçek”. Sevinç ve ızdırapların zihnimizdeki temsilleri gerçekte yaşadıklarımızdan daha da önemli kanaatimce. Alamadığımız diplomalar, evlenemediğimiz kızlar, bir türlü sahip olamadığımız ev-araba ve bu yüzden yitirdiğimiz “başarılı erkek” statüsü, kurtaramadığımız vatanımız(!), öcünü alamadığımız şehitlerimiz(!)… Bütün bunların zihnimizde oluşturduğu manevî sefalet 1ci Dünya savaşındaki askerlerin yaşam koşullarına zihnen yaklaştırıyor bizi.

1960’ların moda sloganlarından biriydi “Ya Kıbrıs bizim olur ya da ölürüz”.

Ne Kıbrıs bizim oldu ne de bu yemini eden ağabey ve ablalarımız öldüler. Ama tutulmayan yeminler ülkesi oldu Türkiye. “Seni sevmeyen ölsün” diye sevgilisine seslenen “ölürsem kabrime gelme istemem” diye sitem etti terk edilince. Memleketini özleyince bir geri dönüş projesi yapmaktansa “ölürsem beni köyümün yağmurlarında yıkasınlar“ dedi gurbetçi. Futbol maçlarında “mezar taşımda Trabzon yazacak” diye hep bir ağızdan şarkılar söylendi. Eski Genel Kurmay başkanı’na insan kanıyla boyanmış bir bayrak hediye edildi. Büyükanıt bu aşk ilanından(!) öyle duygulandı ki ağladı kameralar önünde. Bu kadar hastalıklı bir sevgi dili lise öğrencilerine ne zaman öğretildi? Kulağını kesip sevgilisine gönderen delirmiş bir Van Gogh’un ruh hali hayatın daha başındaki bu gençlerde nasıl oluştu? Hem de kolektif bir biçimde!

Peki ya hayatını feda etmek özveri değilse?

Ölüme koşan bu insanların fedakâr değil tersine hastalık derecesinde kendilerine aşık olduklarını tahmin ediyorum. Iskalanmış bir geçmiş ve umutsuz bir gelecek (algısı?) arasında içinde yaşadıklarını anlamlandıramayan bu insanlar kendileriyle ilgili iki şey ile aşırı derecede meşguller:

• 1) Geçmişe dönük pişmanlıklar,
• 2) Gelecek korkusu.

Bu sebeple hayatı hor görmeye başlıyorlar. Uzanamadığı ciğere “pis” diyen kediler misali bu gençler. Yaşayamadıkları, gönüllerince yaşayamayacakları hayat onların gözünde değerini yitiriyor. Kendi hayatını sevmeyen bir insanın bir başkasının hayatına değer vermesi ne mümkün? Elbette ölümü isteyen biri gibi araba kullanacak. Hem kendi ölümü hem de çevredekilerin. “Neden korkuyorsunuz? Alt tarafı öleceksiniz! Zaten bir gün hepimiz öleceğiz!”

Bunun için kendini jiletle yaralama, elleriyle bedenine vurma gibi akıl hastahanelerinde görmeye alışık olduğumuz şeyleri meselâ Müslüm Gürses’in konserlerinde görebiliyoruz. Bunlara bakarak insanların kendilerine yönelik bir şiddet uyguladıklarını düşünmüyorum. Daha çok bir tür varolma/varlığını hissetme çabası bu. “Kolumda jilet kesiğini hissedebiliyorum, demek ki varım”.

“Kazalar”, “zayiatlar” ve ölüm sevgisi

Görünen o ki sorun bazen iddia edildiği gibi ataerkil aile yapısından kaynaklanmıyor. Erkeğin asker/şehit kadınınsa asker doğurma makinesi/şehit anası rollerine hapsedildiği bu karınca sürüsü gibi yaşam biçimi ne erkek ne de kadın için yüceltici değil.

Güney Doğu’daki terörden bahsederken “bu ülkenin çocukları cephane midir? Mühimmat mıdır?” diye soruyordu Rasim Ozan. Terörün 10 veya 20 yılda öldürdüğü insan kadar trafik “kazaları” öldürüyor hem de her yıl. Trafik kazaları ne kadar “kader” ise, terör ne kadar “dış güçlerin” suçu ise Tuzla’daki işçi ölümleri de o kadar “ihmal”.

Askerleri kurbanlık koyun gibi Aktütün karakoluna gönderen zihin yapısı ile Tuzla’daki işçileri kum torbası gibi kullanan zihin yapısı ne kadar da paralel. Mühimmat Mehmetçik, kum torbası işçi Mehmet gün geliyor trafik canavarı şöför Mehmet olarak çıkıyor karşımıza. Zaten Mehmet patron ya da komutan olursa aynı rolü oynamaya hazır.

Askerde sadece sıra olurken bile ana avrat sövülen, aşağılanan, dayak yiyen Mehmetçikler hem birbirlerinin hem de komutanlarının gözünde insan olarak değerli olabilirler mi? Aylarca “annene cinsel ilişkiye girmek istiyorum” diye hitab ettiği bir insanı ölüme göndermekten daha kolay ne olabilir? Elbette “analar daha çook Mehmetçik doğurur ama Skorsky helikopter doğuramaz” diyecektir bu tip komutanlar.

Türkiye insanının ölümle olan hastalıklı ilişkisi sorgulanmalı…

(1) Terör, şiddet ve toplum, Bağlam Yayınları, 2006 (Türk ve yabancı araştırmacılardan derlenmiş bilimsel makaleler)