Türkiye’de kim neden darbe yapar?

Yazar: Emre Er

Doğal seyrinde her üst yapı bir alt yapının sonucu olarak ortaya çıkar. Bir üst yapı kurumu olan parlamento batı demokrasilerinde burjuvanın iktidara ortak olmak için kullandığı bir araçtır. Çok sonradan modernleşmeye çalışan Türkiye’de ise hiçbir sosyoekonomik alt yapısı olmaksızın bürokrat sınıf tarafından kurulan parlamento yine aynı elit tarafından kapatılagelmiştir.  

Parlamentonun sosyoekonomik alt yapısı 

Her üst yapı bir alt yapının sonucu olarak doğar. Üst yapı siyasal sistem, yasalar, sanat, eğitim sistemi gibi toplumun yönetilmesinde ya da şekillendirilmesinde kullanılan araçların tümüdür. Alt yapı ise üretim araçlarının kim tarafından kontrol edildiğine bağlı olarak oluşur. Tarıma dayalı feodal sistemde tarım alanlarına sahip olan derebeyler ekonomiyi dolayısıyla da alt yapıyı kontrol eder. Böyle bir ekonomik sistemin sonucu da beylerin kendi topraklarında tek egemen olmasıdır. Soylu sınıfının egemenliğinin ortadan kalkması için öncelikle sahip olduğu üretim araçlarını kaybetmesi ya da tarımdan daha fazla değer yaratan başka üretim araçlarının ortaya çıkması gerekir.  

Feodal yapıda üretim araçlarının el değiştirmesi gelişen ticaret, sanayi ve finans sektörlerine soylu sınıfının dışındaki aktörlerin el atması ile oldu. Aslında burada da garipsenecek bir durum yoktur. Gelecek kaygısından uzak refah içinde yaşayan bir soyludan gelişmekte olan yeni alanlara yatırım yapması beklenemez. Ancak hiçbir malı mülkü olmayan geleceği soylunun dudaklarından çıkacak iki kelime ile kararabilecek köylüler, elbette ki kendilerini kurtarmak için arayışlara gireceklerdi.  

Tarım dışında yüksek gelir elde etmenin önü coğrafi keşiflerle açıldı. Amerika kıtasının keşfedilmesi, deniz yolu ile Hindistan’a kadar ulaşılması sayesinde Avrupa’ya değerli taşlar aktı. İspanyol denizcilerin getirdiği bu taşlar İspanyol ekonomisini enflasyonla tanıştırıp krize sürüklerken, parayı yatırımcı ile buluşturarak onu üretime kazandıran finans sistemleri, Hollanda başta olmak üzere birçok ülkede gelişti. Tahmin edileceği üzere finans kurumlarının sahipleri de soylular değildi. Teknolojik gelişmeler sayesinde seri üretimin ortaya çıkması, makinelerin icat edilmesi ile bir başka üretim aracı daha ortaya çıkmış oldu. Ticaretten ve finanstan kazanılan para bu sefer sanayiye aktarılıyordu. Bu üç üretim aracı sayesinde gelişen burjuva sınıfı asla tatmin olmuyordu; çünkü onun geleceğini garanti altına alacak tek şey kazandığı parayı tekrar daha verimli bir şekilde yatırıma dönüştürmesiydi.  

Yeni ortaya çıkan ve ekonomi içinde hakim duruma gelen üretim araçlarını elinde bulunduran burjuva sınıfı siyasal mekanizmada da söz sahibi olmak istedi. Devlet onun verdiği vergilerle yönetilirken bu vergilerin nereye harcanacağı ona sorulmalıydı. Günümüzde bütçenin parlamentoda görüşülerek kabul edilmesi işte böyle bir gelişmenin sonucudur. İngiliz kralı I. Charles 17. asırda burjuva parlamentosunun vergi koyma ve devlet harcamaları hakkındaki kararlarına uymayınca, iki taraf arasındaki savaşı Oliver Cromwell komutasındaki burjuva ordusu kazandı. Kral yargılandı ve başı kesildi.  

Burjuva sınıfı siyasete parlamento aracılığı ile katılmıştı. Parlamentonun yetkileri her geçen gün daha da arttı. Bir süre sonra parlamento içinden seçilen kabine sayesinde burjuva sınıfı kralın yasama yetkilerinden sonra yürütme yetkilerine de ortak oldu. Baş kesme vakası etkili olmuş olacak ki sonraki krallar yetki devrine bir daha çok sert muhalefet edemediler. 

Türkiye’de parlamento 

Türkiye’de parlamento bürokrat sınıfın padişaha dayatması sonucu ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet döneminde parlamento bürokrat sınıfın kurumu olmaya devam etmiş, onun meclisteki temsilcisi CHP uzun yıllar ülkeyi yönetmiştir. Ancak 1946’da çok partili sisteme geçilmesiyle, 1950’den itibaren kabinenin CHP dışında bir parti tarafından oluşturulması devletin üzerindeki hakim bürokrat sınıfın parlamentoya olan bakışını değiştirmiştir. Bürokrat sınıf açıkça dile getirmekten çekinse de köylü çoğunluğun seçtiği parlamento fikrinden soğumuştur. 

Demokrat Parti CHP’nin yarattığı burjuvazinin partisiydi; ancak dayandığı sosyoekonomik sınıf çok zayıf olduğundan oylarının çoğunluğunu sisteme tepkili köylüler oluşturmaktaydı. DP, tabanını modernize etmek için kaynaklarını yoğun bir şekilde tarıma ayırsa da tarım burjuvazisi yaratmak o kadar kolay değildi. Nitekim 27 Mayıs 1960’da darbe olduğunda İngiltere’dekinin aksine Türkiye’de bu kez hakim sınıf henüz yeterince palazlanamamış burjuva sınıfının başını kesiyordu. İngiltere’de olduğu gibi Türkiye’de de çatışmayı kazanan taraf diğer tarafa korku salmış ve bu sayede bürokrat sınıf, devlet kurumları üzerindeki egemenliğini günümüze kadar sürdürmüştür.  

Türkiye Cumhuriyeti’nin yüzü modernleşmeye dönük olduğu için geçen zamanda ülkenin dış ticaret hacmi arttı, krizlere rağmen bankacılık sistemi gelişti ve sanayi büyüdü. 1980’lerden başlayarak yapılan liberal reformlar sayesinde devlet, üretim araçlarının kontrolünü özelleştirmeler yoluyla burjuvaya bırakmaya başladı. Her özelleştirme bürokrat sınıfın üretim araçları üzerindeki kontrolünün zayıflaması ve üst yapıyı şekillendirmesini sağlayan gücünü yitirmesi manasına da gelir. Diğer yandan ticaret, finans, sanayi burjuvazisi üretim araçları üzerindeki kontrolünü git gide artırmakta ve dolayısıyla siyaset üzerinde daha talepkar olmaktadır. Büyük burjuvazi temsilcisi TÜSİAD ile küçük burjuvazi temsilcisi TOBB’u her geçen gün kitle iletişim araçlarında daha sık görmemizin nedeni de burada yatmaktadır.  

Türkiye’de parlamento gerçek alt yapısına kavuşuyor. Bugün alt yapıdaki el değiştirme hızla gerçekleşirken, onun üst yapıyı değiştirmek için uyguladığı baskıya ve devlet kurumlarına hakim sınıfın buna tepkisine şahit oluyoruz.