Domuz gribi özgürlüğe bulaşır mı?

Domuz gribi ile başlayan panik havası bir başka hastalığı, insanoğlunun kendisi kadar eski bir saplantıyı saklamış gibi görünüyor: Özgürlükten kaçış*.

Kaseti yavaş yavaş geri saralım ve birbirinden bağımsız gibi görünen bazı olayları anımsayalım:

OLAY 0: Bu yılın nisan ayında Domuz Gribi Salgını başladı Meksika’da. Dünya Sağlık örgütü (WHO) Küresel bir tehdit, bir pandemi olarak nitelediği hastalık hakkında nisanın son haftasında tam 5 bilgi bülteni yayınladı. Bir yandan hükümetler, diğer yandan Birleşmiş Milletler birbirinden korkutucu mesajlar ile sözümona paniği önlemeye çalıştılar. Tamiflu® ve Relenza® gibi ilaçların tedavide kullanılabileceği bilgisi verildi. Fransa’nın ilaç stoklarında 30 milyon, ABD’de ise 55 milyon doz olduğunu öğrendik ve rahatladık(!). Bu ilaçların üretici firmaları olan Roche et GlaxoSmithKline üretimlerini arttırmışlar, yıllık 400 milyon doza geçecekler. Zaten yakında aşısı da bulunacakmış. Bütün önlemler alındı, istatistikler, toplu aşılama, milyonlara varan antibiyotik stokları… İyi ki varsın endüstriyel devlet ve kollektif yöntemleri.

OLAY -1: China Investment Corporation (CIC) 2007 Aralık ayında Morgan Stanley’in % 9,9’unu satın aldı. Aslında CIC gibi yüzlerce yatırım fonu var devlet memurları(!) tarafından yönetilen. Türk basınının ve liberal aydınların tuhaf bir biçimse sessiz kaldıkları SWF (Sovereign wealth fund) konusu daha şimdiden dünyayı şekillendirmeye başladı ve gelecek onyılları koşullandıran temel etkenlerden biri olacak. Çin gibi dış ticaret fazlasını ya da Rusya gibi petrol gelirlerini millî yatırım fonlarında toplayan devletler uzun zamandır ekonomide kaybettikleri yeri geri alma çabasındalar.  Tabi bu fonlar sadece kârlılık gibi ekonomik kaygıların doğrultusunda hareket etmiyor. Yatırım yapılan ülkelere şantaj yapmak için kullanılabilecek yeni bir enstrüman söz konusu. Demokrasiyi yaymak ya da engellemek, barışa zorlamak ya da savaş çıkarmak için ideal. Kısacası devletlerin “dünyayı kendi hayallerine göre şekillendirme” projelerini hayata geçirme çabalarına tanık oluyoruz.

Ekonomik krizden önce siyasî konularda bile söz sahibi olma eğilimindeki patronlar ve business guruları şimdi ekonomi kürsüsünü dahi siyasetçilere bırakmak durumundalar. Tahminlere göre SWFlar 2012’de 5 trilyon dolar ile 12 trilyon dolar arasında bir pay temsil edecekler. Bugünkü dünya ekonomisinin büyüklüğünün GSMH bazında 60 trilyon dolar olduğu dikkate alınırsa SWFların belirleyici rolü daha da iyi anlaşılabilir.

OLAY -2: Wall Street Journal’e göre 2007 temmuzundan itibaren yatırımcılar bankaların göründüğü kadar dayanıklı olmadığını düşünmeye başladılar. Emlâk piyasasında iken dünyanın dikkati çeken ve “küreselleşen” güven krizi önce finans sektörünü, ardından da reel sektörü sarstı. Liberal ekonominin savunucuları olan United States Federal Reserve, Bank of England ve European Central Bank finansal piyasalara ciddî miktarlarda sermaye aktardılar ve netice itibariyle devletler sıkıntı içindeki finansal kuruluşların ortağı, hatta sahibi durumuna geldiler. Bugünlerde bu “kamulaştırma-millileştirme” kampanyası reel sektörü de kapsama alanına çekmiş durumda.

Böyle dönemlerde piyasalara güven vermek için dikkatli konuşması gereken Dünya Bankası, IMF, hükûmetler hatta sektör basını tam tersini yaptılar. “1929 buhranından daha da büyük bir tehlike, 2012’ye kadar bizden iyi haber beklemeyin!” diyerek ödümüzü koparttılar. “40 kere söylersen olurmuş” misali insanları öyle çok korkuttular ki yatırım gibi tüketim de yavaşladı. Gelişmiş ülkelerin hemen hepsinde GSMH 0.5 – 1.5 puan gerileyecek ilk tahminlere göre.

OLAY -3: 11 Eylül 2001 saldırısını takiben George W. Bush yönetimi Patriot Act adlı bir yasa paketiyle bir çok bireysel özgürlüğü askıya aldı (26 Ekim 2001). Demokrasinin kendi ayağına sıktığı kurşun anlamına gelen bu yasa paketi ile teröre karşı savaş daha başlamadan terörizmin zaferiyle bitmiş  oldu. Teröristlerin ürettiği korkunun kat kat fazlasını Federal Hükümet üretti. Teröristlerin (en azından) resmî hedefi olan demokrasiyi devlet kendi eliyle zayıflattı.

Amerika kendi parası ve silahlarıyla kurup güçlendirdiği El Kaide isimli örgütün lideri Usama Bin Laden’in Afganistan’da saklandığını ileri sürdü. 5 bin asker Afganistan’a saldırırken (ki Los Angeles polisinde bile bunun iki misli silahlı personel var) 160 bin asker Afganistan’ın komşusu dahi olmayan Irak’a saldırdı. ABD’nin ve Avrupa’nın sıkı müttefiki, benzin istasyonu müdürü ve batılı silah firmalarının yağlı müşterisi laik diktatör Saddam Hüseyin Nürnberg Mahkemesi benzeri bir ilkokul müsameresinden sonra asıldı.

Kahrolsun piyasa ve birey, yaşasın bürokrasi ve sürü psikolojisi(!)

Küresel terör, küresel kriz ve küresel hastalıklarla küresel korkular üreten devletler ve devletler üstü teşkilatlar kendi hataları sonucu ortaya çıkan sorunları kullanarak küresel çareler bulma bahanesiyle etki alanlarını arttırma yolundalar. Halk sağlığını korumak, terörü engellemek ya da serbest piyasalarda kaliteli bilgi akışını garanti ederek krizleri önlemek zaten devlete bağlı oranların göreviydi.

Ne var ki yukarıda saydığımız sorunlar ve daha nicesi devletlerin yetkilerini ve imkânlarını iyi kullan(A)MAmasından kaynaklandı.

Yangın çıkarıp kendini önemli gösteren itfayecileri dizimize yatırıp döveceğimize yetkilerini arttırıyoruz. Sadece liberalleri değil özgürlüğünü seven herkesi zor günler bekliyor.

Teknoloji ilerlerken ahlâkî seviyesi değişmeden kalan insanlık gitgide kendisi için daha tehlikeli kazalara imza atıyor. Liberalizmi eleştirdiğimiz “Liberaller neden başarısız?” isimli yazıda özgürlük ve piyasa fetişizmine karşı çıkmıştık. Zira “benim özgürlüğüm diğer bireylerin özgürlüklerinin başladığı yerde biter” ilkesini etik bir dayanak(!) olarak kabul ettiğinizde ister istemez düzenleyici güç devlet-piyasa oluyor. Liberalseniz kantarın topuzunu piyasadan yana çekiyorsunuz, liberalizme gıcık kaptıysanız devletten yana. Devlet memurları genetik olarak özel sektör çalışanlarından üstün(!) olduğu için “sosyalist / islamist ya da violonist bir devlet hakem olsun kardeşim” diyorsunuz.

Oysa oy kullanmayan ya da kredi kartı olmayan bireylerin haklarının bürokrasi ya da piyasa tarafından savunulması mümkün mü? Piyasa veya devletin müdahaleci gücü zaman ve mekâna sınırsız yayılabilen bir yapı değil ki gelecek kuşakların haklarını korusun. Meselâ bir kaç asır boyunca tehlike arz edecek nükleer atıkları bir yere gömerken gelecek kuşakların haklarına tecavüz etmiş olmuyor muyuz?

İster piyasadan bahsedelim istersek demokratik yöntemlerden, bunların en büyük meziyetleri ( ? tek meziyetleri) şiddetsiz karar mekanizmaları olmalarıdır. Ama bunlardan çıkacak sonuçların kendiliklerinden adil olacağını ummak büyük gaflet olur. İnsan eliyle üretilmiş bir makinanın, bir otomobilin, piyasanın, devletin ya da demokrasinin insanın yerine “erdem” üreteceğini söyleyemeyiz.

Özgürlüğün kimyası

Wachowski kardeşlerin V for Vandetta isimli filmi zahirî özgürlük ve hakikî özgürlük diye adlandırabileceğimiz iki ayrı olguyu çok güzel anlatıyor. (Demokratların ve liberallerin birincisine dört elle sarılırken ikincisini ihmal etmeleri gerçekten endişe verici dünyamızın geleceği açısından.)

Film teröristlerce yayıldığı iddia edilen bir salgın hastalığın yol açtığı korku ortamında başlıyor. Devlet eliyle uygulanan polisiye önlemler yüzünden en basit bireysel özgürlükler dahi insanların can güvenliğini koruma uğruna feda edilmiş bir durumda.

Bu yönüyle V for Vandetta çok özel bir film sayılmaz. Zira korku ve kriz ortamlarının demokrasi ve özgürlükler için en büyük tehdit olduğunu söyleyen kitap, film, roman sayılmayacak kadar çok.

Ancak filmin “anahtar” sahnesi sayılabilecek bir yerinde sıradan bir genç kız (Evey) daha üstün, “şerefli” bir amaç uğruna ölümü göze alıyor ve bu korkusunu yenmesi sonucu içindeki gerçek “ben” çıkıyor ortaya. Aslında genç kız bu işi tek başına başarmıyor, filmin başkahramanı, özgürlük savaşçısı V tarafından “irşad” ediliyor bir anlamda.

Evey’in kendi nefsine karşı kazandığı bu zafer sonucunda tattığı özgürlük bizim hakikî özgürlük dediğimiz olgu. Ancak bu noktadan sonra hakikî bir özgürlük savaşçısı olmak ve totaliter rejimlere karşı mücadele edebilmek mümkün görünüyor.

Neden? Demokrasinin gelişmediği ülkelerde gazeteciler öldürülüyor, yakınları hapse atılıyor, her türlü baskıyla karşı karşıyalar. Peki ya “özgür” ülkeler? Hakikî özgürlüğe erişmemiş gazetecilerin üzerinde nefisleri öyle bir baskı uyguluyor ki totaliter rejime zaten gerek yok. İşini, son model arabasını, Bahama adalarındaki tatillerini kaybetme korkusuyla gazeteci kaleminin ucunu asla sivriltmiyor.

11 Eylül saldırısından sonra akıl almaz bir otosansür uygulayan Amerikan basını ya da %70’i silah endüstrisinin elinde olan Fransız yazılı basını buna örnek gösterilebilir. Az sayıda Amerikalı gazeteci cesaretle hakikatleri yazmaya devam ettiler ama bir çoğu işini kaybetti, maddî baskılarla, üst üste açılan davalarla uğraşmak zorunda kaldı. Fransa’da da kolay kolay hiç bir gazeteci binlerce Kürdün öldüğü Halepçe Katliamında kullanılan bombaların Alman malı, Mirage uçaklarının ise Fransız Dassault ürünü olduğunu yazamaz. Zira “modern-çağdaş-kapitalist” Avrupa’mızda mal canın yongası değil kendisidir. Kariyeri tehlikeye giren bir Fransız gazeteci evi kurşunlanan bir Türk meslektaşı ile aynı “güvercin tedirginliğinde(**)” olacaktır.

İnsan oturduğu mezbeleliğin temelinde saklı altınlara sahip olmak istiyorsa önce o berbat evi yıkmayı göze almalıdır. Bazı güzelliklerin inşası onlara gebe olan hammaddenin yıkımı ile olur ancak. Kumaş kesilmeden giysi, buğday ezilmeden ekmek yapılmaz.(***) Hakikî özgürlüğü tatmadan erişilen zahirî özgürlükler ancak zahirî olabilirler. Görünürde batı Avrupa ve Amerikalılar Kuzey Korelilerden ya da Türklerden daha özgürdür ama hakikâtin tablosu bundan oldukça farklıdır.

Sonuç

Özgürlük kimyası gereği başka bir kavramla eşleşerek dengelenmesi gereken bir olgudur. Bu denge sağlanmadığı müddetçe, insan nefsine hoş gelen şeyleri gözünde yüceltecek ve kendini en özgür sandığı anda nefsinin kölesi olacaktır. Ne faşist, baskıcı bir siyasî düzen ne de liberal bir demokrasi “hayvan gibi” yaşamayı kendine reva gören bir insana mutluluk veremez. Baskıcı rejim iyiyi, kötüyü ideolojik bir şekilde belirleyip halkını çocuklaştıracaktır, bu kesin.

Fakat diğe yandan, özgürlüklerin ancak başka bireylerin özgürlüğüyle sınırlandırıldığı toplumlarda birey rejimin değil ama kendi nefsinin kölesi olacaktır. Tüketim toplumlarının yol açtığı çevre kirliliği, silah ticareti, kadını ürünleşiren porno endüstrisi ve daha nice sorun bu köleliğin birer işaretidir.

Netice olarak özgürlüğün dengeleyici unsuru erdemdir. “benim özgürlüğüm diğer bireylerin özgürlüklerinin başladığı yerde biter” değildir doğru çıkış noktası. “Kendim için istediklerimi dıger insanlar için de istiyorum” seviyesinde olabilmektir.

Evet… Bazı kavramlar çift gezerler zihnimizde ve onları bölüp parçalayarak anlamaya çalıştığınızda tam da aradığınız şeyi kaybedersiniz. “Ölüm Sevgisi Nedir?” ve “Yaşama çıplak gözle bakarken ” isimli yazılarda hayat-ölüm çiftinin neden parçalanMAması gerektiğini anlatmıştık ve şöyle demiştik:

‘  […] “Ölene kadar hayatı yaşıyoruz” yerine H₂O formülünde olduğu gibi “Hayat-Ölüm denen bir şey yaşıyoruz” diyelim.   ‘

Nasıl ölüm olmadan hayattan bahsedemezsek erdem olmadan da özgürlükten bahsedemeyiz. Erdemsiz özgürlük çabucak haz almaya odaklanacak, ana sıkışacak ve bireyi saldırganlaştıracaktır. Bu “içsel” saldırganlığımızdan dolayıdır ki asırlardır halledemediğimiz bireysel sorunlar modernleşme ile endüstrileşti, ulus-devletler ile millîleşti. Bugünlerde millî sorunlarımız artîk küreselleşerek çıkıyor karşımıza. Ve yine bu içsel saldırganlığımızı keşfedemediğimiz içindir ki kâh sınırsız özgürlük isityoruz, piyasanın erdem üretmesini bekliyoruz, kâh dört elle ideolojilere, devlete, kanuna sarılıyoruz, özgürlüklerimizden vazgeçip devletin erdem üretmesini umuyoruz.

Özgürlük-Erdem kavram çifitinin felsefî ve manevî temellerine vakıf olmadan çilemiz sürekli büyüyecek gibi görünüyor.

(*) Ayrıntılı bilgi için Erich Fromm’un aynı isimli eserini tavsiye ederim.

(**) Rahmetli Hırant Dink.

(***) Mesnevî.

…Bu makale ilginizi çektiyse…

Liberalizmin Kara Kitabı

Liberalizm asırlardır bir çok aşamalardan geçmiş, tarihi olaylarla kendisini imtihan etmiş bir düşünce geleneği. Değişmiş yanları var ama sabitleri de var. Bu sabitlerin içinde liberalizmin tehlikeli yönleri hatta YIKICI UNSURLARI da var. Bunları ortaya çıkarmak için “doğru” soruları sormak ve liberal perspektifte kalarak yanıt aramak gerekiyor… Büyük bir kısmı bu gelenekten olan düşünürlerin fikirlerinden istifade ederek liberalizmin kusurlarını ele alıyoruz bu kara kitapta: Adam Smith, Mandeville, John Stuart Mill, Hayek, Friedman, Röpke, Immanuel Kant, Alexis de Tocqville, John Rawls, Popper, Berlin, Mises, Rothbard ve Türkiye’de Mustafa Akyol, Atilla Yayla, Mustafa Erdoğan…

Liberallere, liberalimsilere ve anti-liberallere duyurulur.

Buradan indirebilirsiniz.

Liberalizmin Ak Kitabı

1930 model bir ulus-devletin, bir “devlet babanın” çocuklarıyız. Son derecede “Millî” bir eğitim gördük, öğrenim değil. Hayatta işimize yarayacak meslekî bilgileri ya da eleştirel bir bakışı öğrenmedik “millî” okullarda. “Varlığımızı Türk varlığına armağan etmek” için eğitildik, eğilip büküldük.

Liberallerin dilinden düşmeyen “Bireysel haklar ve özgürlükler” bizim gibi Kemalist çamaşırhanelerde yıkanmış beyinler için çok yeni. Türkiye’de yaşayan insanların ulus-devlet boyunduruğundan kurtulmasında önemli bir rol oynuyor liberaller. Biz de bu kitapta liberalizmin temel tezleriyle uyumlu, bu fikir akımına doğrudan ya da dolaylı destek veren makaleleri birleştirdik. Buradan indirin.