Grbavica (2006) Jasmila Zbanic

İnsanın genzini yakan kurşuni bir duman… Kan kırmızı bir renge bürünmüş uçsuz bucaksız çorak toprak… Toprağın deniz kıyısıyla birleştiği noktada kızıl saçları yüzünü örtmüş bir kız çocuğu… Çocuğun elleri kanlı… Denizde, ellerindeki kanı yıkamaya çalıştıkça denizin rengi kan rengine dönüyor ve ellerindeki kan bir kaynaktan fışkırırcasına çoğalıyor.

Bosna’ya ait bir resim değil bu! Bosna’da insanlığa karşı suç  işlenirken, durup bekleyen ve yaşamaya devam eden bizleri tasvir eden bir resim… Çürüyen kalplerimizin, kokuşan ruhlarımızın kokusu genzimizi yakan! Ve masumun, mazlumun kanı, toprağımızdan ekmeğimize karışan… Çocuklarımıza bıraktığımız en büyük miras, kendi ellerimizden onların eline geçirdiğimiz kan!

Utanmayı  unutan insanlığın mazlumun üstüne yıktığı en büyük yük: Utanç… Taşımaya yükümlü olduğu yükün milyon katını yüklemek masumun sırtına… Çocuğunun gözünde tecavüzcüsünü unutmamaya yazgılı olmak! Bosnalı kadınların sırtına yüklediğimiz tüm dünyanın utancı.

En büyük insanlık suçundan utanmayanların, sadece bedenlerini değil ruhlarını da kirlettiği mazlumların ahı; bizim toprağımızı kirleten, ellerimizi kan içinde bırakan…

Körlük  – Blindness (2008) Fernando Meirelles

İnsan, dünyaya ve hayata, en çok ve şehvetle neresinden tutunuyorsa, tam da oradan kopuyor hayattan! Maddi uygarlık, sebep-sonuç ilişkilerini de maddi ve – fizyolojik – olandan derliyor besbelli.

Fizyolojik körlük, maddi uygarlığın sonu ve “insan insanın kurdudur”  düsturunun uygulamaya geçtiği bir alan yaratıyor. Sefaletin, vurdumduymazlığın, egoizmin, acımasızlığın, rezilliğin alanını… Körlüğümüz katmerleşiyor ve fark etmiyoruz bu şekilde…

Kalbî  ve manevi körlüğün yarattığı  “insan insanın kurdudur”  düsturunu, sonuç değil sebep sanıyoruz böylece! Modern uygarlığın, sebeplerle sonuçları birbirine karıştırmakta ne derece mahir olduğunu hiç düşünmeden…

Utanç  – Disgrace (2008) Steve Jacobs

Mazlum ile zalim, madalyonun iki yüzü… “En büyük zalimler kafası koparılmamış mazlumlardan çıkar” diyen Cioran’ın haklılık payı üzerine düşünme zamanıdır.

Bu söz, “mazlumların kafası koparılmalıdır” demek değil, zalim olmakla mazlum olmanın ne derece ince bir çizgide ayrıldığınınbirleştiğinin ifşasıdır.

İnsan, yaptığı zulümlerin benzerleri ile kendisi karşılaşınca, zulmün mahiyetini kavrıyor çoğunluk! Güney Afrika, mazlum-zalim ayrımını oluşturan çizginin sık sık tersyüz olduğu; beyaz adamın siyahın, siyah adamın beyazın yaptıklarını ancak kendi aynasında tanıyabildiği bir ülke olarak Cioran’ın laboratuarı.

Deccal – Antichrist (2009) Lars von Trier

“Doğru denilen şey, yaşamın parayla satın alınamayan az sayıdaki, gerçekten büyük ve değerli nesnelerinden biridir. Tıpkı sevgi ya da güzellik gibi armağan edilir insana.”

Sanat, Allah’ın bir insana verebileceği en büyük hediyelerden birisi… Kibirle birlikte olursa da çok zehirli bir karışım. Doğruyu, güzelliği ve sevgiyi zehirleyen bir karışım!

Sadık rüya; hakikatle ilişki kurmanın en dolaysız yollarından birisi… Aklın azad edildiği noktada, aklın çıkamayacağı zirvelerin bineği.

Muhayyile; aklın, sadık rüyanın zirvelerine çıkabileceği yanılsaması… 

Dünya sinemasının büyük sanatçıları rüya ile muhayyile arasında gidip gelirler. Tarkovsky, Paradjanov, Kurosawa… Rüya sanatçıları! Pasolini, Godard, Jarman, Trier, Lynch, Jodorovsky, Ruiz, Reygadas… Muhayyileyi rüya mertebesine çıkarmaya çalıştıkları için tökezleyip duran ve bu yüzden de kendilerine verilen hediyeyi murdar eden sanatçılar. Bir de ârafta olanlar: Bunuel, Bergman…

Nasıl anlaşılır peki, “hediyeyi” murdar edenlerle hizmet edenler arasındaki fark? Ahsen-i takvîm ile esfel-i safilin arasında bulunulan konuma göre!

Trier; büyük yeteneğine rağmen insanın “esfel-i safilin” yönüne yüzünü dönüp “ahsen-i takvim” ile arasına duvarlar örmüş bir yönetmen. Bu yüzden kibri hizmetinden ağır basıyor.

Bu yüzden izleyicisini tekmeliyor, aşağılıyor ve Antichrist’te olduğu gibi kafasından ve hayalarından çivileyerek çarmıha germeyi amaçlıyor! Bu en çok da kalbini kanatıyor insanın! Muhatabını, bir rüyanın inceliğinde sakince tutup, birlikte yükseklere çıkmak yerine; kollarına çivilediği prangalarla cehennemin dibine çekmek iştiyakı!

Antichrist’in Tarkovsky’ye adanması ne demektir? Her şeye rağmen Allah’tan hediyelenmiş bir sanatçının muhayyilesinin, sadık rüya olmak için çırpınıp durması elbet! “Deney”in, kendisini kamufle edip, bir tür vahiy veya ilham olarak görünmeye çalışması… Dua etmeye kibri yetmeyen bir sanatçının, susuzluğu…

Allah’ın hediyesini bir şeytan ilhamına döndürmek…  Kadını şeytanın mabedi haline getirip cadılaştırmak, duayı bilmemekle ilgili olmalı! İnsanın karanlık yönlerini dürtekleyerek, aydınlığını bastırmak… Rahmeti gazabını geçmiş Allah’ın, gazabının her şeyi kuşattığını sanmak ve rahmetin pencerelerini tıkamak!

Akıl, duaya engel olan en büyük tuzak olarak kibrin mekânı!

Rashomon (1950) Akira Kurosawa

“Egoizm insanın doğuştan getirdiği en büyük günahtır” demişti Kurosawa. Bütün dinler insanda bulunan bu çorak bölgeyi yeşertmek için ve insanı bu en büyük günahtan korumak için varlar…

Modernlik, egoizm ile ilerleme arasında kurduğu koşutluk ve insanı, kendi çıkarı ile yazgısının paralel olduğuna inandırmasıyla en büyük günahkâr!

Egoizm topraklarında büyüyen bütün bitkiler kaktüs… 

Sadece kendisi için var olan, ama kendisini hep olduğundan daha değerli göstermek için yalan söyleyip duran insan için yalan bir süre sonra varoluş biçimi haline geliyor. Ölüm anını bile kirleten bir varoluş biçimi…

Hangi toprağa ne ektiğimize çok dikkat etmeli değil miyiz?

Yalnız  Yatmak İstemiyorum – Hei yan quan (2006)Tsai Ming Liang

Salgın modern yaşamın bir metaforu. Yalnızlaşmış modern insanın, saklandığı sığınağı tehdit eden korku!

Ama bir başka korku; ontolojik korku, yine ontolojik olan sığınma, umut, dostluk ve yakınlık isteklerini tetikleyen bir şey aynı zamanda. Salgın, terazinin, yalnızlaşma tarafına baskı yapıyor; oluşturduğu korku insanın sıcaklığa, dostluğa olan susuzluğuna…

Modern insan bu salınmalara yazgılı olan insan mıdır aynı  zamanda?

İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış… Ve Yine İlkbahar – Bom yeoreum gaeul gyeoul geurigo bom (2003)Kim Ki-duk

Hayata gözlerini açan, varlığın sesine kulağını  veren her insanın hissedeceği  şey, tüm varlığın Allah’ı tespih ettiği olacaktır.

Sinemada sessizlik, perdelerin aradan çekilip Varlık ile baş başa kalmak demek bir anlamda. Varlığın duasına kulak kabartmak!

“İlkbahar, Yaz, Sonbahar, Kış… Ve Yine İlkbahar” bir dini gelenek ya da öğretinin gerçek diliyle ve samimiyetle perdeye düştüğünde ne büyük bir güzellik yaratabileceğinin en güzel örneklerinden birisi… Sinemasal bir haiku. Sadeliğin, sessizliğin içinde güzelliğin ve varlığın sesine kulak vermemize zemin hazırlayan bir başyapıt.

Bodhisattva filmin merkezi unsuru. İslam tasavvufunda “fenâ”dan sonra “bekâ”ya ulaşan mutasavvıfın insanları aydınlatma göreviyle benzer bir görevi olan Bodhisattva figürünü, ikinci ilkbaharda, sırtında, dağın zirvesine taşıyan Kim Ki-Duk’un kendisi… İnsanın kısırdöngüden – samsaradan – (Nietzsche’nin bengi dönüşü olabilir mi bu?) kurtulup manevi aydınlanmasının yolu kendi sorumluluğunu alması, aklını ve kalbini hakikate açmasından geçiyor. Aynen, adeta kanıyla tahta zemine sutraları kazıyan genç rahip gibi… Sanatçı, ancak yükü kendi sırtına alma cesaretini ve gücünü gösterirse hakiki sanat eserleri yapabiliyor demek ki!

Kumlardaki Kadın – Woman of the Dunes (1964)Hiroshi Teshigahara

“Sorun saçmalığa varan bu hayatta, yaşamaya değip değmeyeceği sorunu!” 

Belki de hayatı  saçma hale getiren ve bu yüzden de yaşanmaz kılan kendi eylemlerimizdir! Belki de, nedenle sonucu karıştıran modern illüzyona tutulmamızdır bizi “saçma” ile karşı karşıya bırakan…

“Kum kürümek için mi yaşıyorsun, yaşamak için mi kum kürüyorsun?”

Kendi kurduğumuz saçmalığı ontolojik hale getirmemizin bir dışavurumu olabilir mi bu söz? Yaşadığımız hayatlar da üç aşağı beş yukarı böyle değil mi ki zaten?

Yaşamak için mi çalışıyoruz, çalışmak için mi yaşıyoruz mesela? Bir süre sonra muhayyilemizde bunun bir ayrımı kalmıyor galiba. Kendimizi, kendi yarattığımız kocaman bir saçmalığın ortasında buluveriyoruz. Yaşadığımız o cehennemi kendi evimiz zannetmeye ve başka bir dünya hayal edememeye başlıyoruz. İşini, eşini, sevgilisini kaybeden insanların sudan çıkmış balığa dönmesi de bununla ilgili olabilir mi? Mecazı hakikat yapmanın bir sonucu olarak yanılgı ve saçmanın?

Hayatımız Sysiphos söylencesinde olduğu gibi tepeden aşağı yuvarlanan kocaman taşı her seferinde tekrar tekrar yukarıya çıkarmaktan ibaret değil mi? Bizi de “çevre köydeki ‘sahiplerimiz'” kum küremeye mahkûm etmiş olabilirler mi? Kum küremeden yaşayamayacağımıza ikna edilmiş değil miyiz bizler de? 

Bütün bu yarattığımız saçmanın orasında, her seferinde yaşamayı mı seçmek, yoksa kimi varoluşçuların yaptığı gibi intiharı mı yüceltmek en insancası? Bu iki yolun dışında insanlığa önerilecek bir yol yok mudur?

Birkaç dakika deniz görmek için en mahremini teşhire zorlanan kum küreyici sakinlerin yaptıkları ile bizlerin para (ve yaşamak olduğuna ikna edildiğimiz her şey ) karşılığı gururumuzu, ahlakımızı satılığa çıkarmamız benzer şeyler değil mi?

Fahrenheit 451 (1966)François Truffaut

Kâğıt, 451 fahrenheit derecesinde tutuşmaya başlıyor.

Hegemonyanın gün yüzüne çıktığı sonuç hali olarak kitap yakma, diğer bütün zalimliklerin de başlangıç noktası sanırım. Heinrich Heine “Kitapların yakıldığı yerde insanları da yakarlar!” diyordu. Hitler döneminde Almanya’da propaganda bakanı Goebbels, Kafka’nın ve daha yüzlerce büyük yazarın kitaplarını yakıyordu…

  Deleuze ve Guattari hegemonyanın üç köşesinden bahseder. Birinci köşede buyurgan bir müdür; ikincisi evinde uyurken bile emir bekleyen bir “baba” figürü ve bunların hepsinin güç alanında dönüşecek ortam bulmuş ve sabahın birinde hamam böceğine dönmüş Gregor Samsa… Bu üç köşenin tamam olduğu andadır kitapların yakıldığı mekân ve zaman!

Oğul Odası – The Son’s Room (2001)Nanni Moretti

“Çokluk pek uzun yıllar geçer de ancak o zaman insanin kulağı belli bir öyküyü algılayacak olgunluğa erişir. Ne var ki, insanları doğru dürüst anlayabilmemiz için onların anne ve babalarımız gibi tıpkı – kısaca sevip korktuğumuz her şey gibi – önce ölüp gitmesi gerekir.” Franz Kafka

… Bu makale ilginizi çektiyse…

Sanat karanlıkta çakılmış bir kibrittir…

 ”…Neden bir natürmorta iştahla bakmıyoruz? Tersine ressam “yiyecek-gıda” elmayı silmiş, elmanın elmalığı ortaya çıkmış. Gerçek bir elmaya bakarken göremeyeceğimiz bir şeyi gösteriyor bize sanatçı. İlk harfi büyük yazılmak üzere Elma’yı keşfediyoruz bütün orjinalliği, tekilliği ile…” 

Bu kitapta Derin Düşünce yazarları sanatı ve sanat eserlerini sorguluyor. Toplumdaki yeri, siyasî, etik ve felsefî yönüyle… Denemelerin yanı sıra son dönemde öne çıkan, ekranları, kitap raflarını dolduran eserlere (veya ürünlere?) dair eleştiriler de bulacaksınız. Buradan indirin.

Derin Göz

Sanat’a bakmak için çeşitli yapıtlardan, ressamlardan istifade ettik: Cézanne, Degas, Morisot,  Monet, Pissarro, Sisley, Renoir, Guillaumin, Manet, Caillebotte, Edward Hopper, William Turner,Francisco Goya, Paul Delaroche, Rogier van der Weyden, Andrea Mantegna , Cornelis Escher , William Degouve de Nuncques.

Peki ya baktığımızı görmek, gördüğümüzü anlamak? Güzel’i sorgulamak için çağ ve coğrafya ayırmadık, aklımızı uyaracak hikmetli sözlere açtık kapımızı: Mevlânâ Hazretleri, Gazalî Hazretleri, Lao-Tzû, Albert Camus, Guy de Maupassant, Seneca,  Kant, Hegel, Eflatun, Plotinus, Bergson, Maslow, …

 (Buradan indirebilirsiniz)

 Baudolino (Umberto Eco)  Suzan Başarslan

Yazınsal bir yapıt, “basit bir obje değil, çok yönlü anlam ve ilişkilerle tabakalaşmış bir niteliğin çok yönlü organizasyonudur.”* Bu organizasyonun incelemesi de kendisi kadar zor bir organizasyonu gerektirir ki, bu yüzden bir yapıtın incelemesi adına günümüze değin, birçok kuram ve inceleme yöntemi geliştirilmiştir. Bu makalede Umberto Eco’nun yazdığı Baudolino adlı romanın incelemesi Gerard Genette’nin “Yapısal Metin İnceleme” yöntemine göre yapılacak ve yapıt, üç düzlemde incelenecektir. Bakış açısı, anlatıcı türü, ana düşünce, eserin yazılış tekniği, dil… gibi sorunlara da değinilecektir. İncelemede Şemsa Gezgin tarafından İtalyancadan Türkçeye 2003′te çevrilen Baudolino esas alınacak, tespit ve yorumlar çeviri yapıttan yola çıkılarak belirlenecek ve ifade edilecektir.  İncelemeyi kitap halinde indirmek için buraya tıklayın