Şerhu Esmâillâhi’l-Hüsnâ (Sadreddin Konevî Hazretleri)

Günümüzden yaklaşık 2500 yıl önce “her gün doğan güneş farklı bir güneştir” diyordu Efesli bilge Heraklitos (Hράκλειτος). Bir sembolizm ya da felsefî bir derinlik aramadan, en düz, en yalın haliyle işitelim bu sözü. Heraklitos’tan bu yana 2500 x 365 farklı güneş doğmuş olabilir mi?

İçinizden tekrar edin bir kaç kez, “her gün doğan güneş farklı bir güneştir”… İnandırıcı geliyor mu size? Yoksa itiraz mı ediyorsunuz? Tersini ispatlama imkânınız var mı? Her gün doğan güneşin hüviyetinin değişmediğini, hep o AYNI güneş olduğunu kim iddia edebilir? İsterseniz bir kaç gün üst üste çekilmiş güneş fotoğraflarına bakın. Yüzeyde meydana gelen lekelerin, patlamaların yeri ve büyüklüğü değişiyor sürekli. Neredeyse her saniye farklı bir güneş görüyoruz. Heraklitos’un bir başka sözü geliyor akla: “Aynı nehirlere girenlerin üzerinden farklı sular akar”. Var mı bir itirazınız? Şu halde AYNI olmaktan ne anlıyoruz? Değişime, yıkılmaya, ölüme direnen, kesafet ve metanet sahibi, ölmeden ayakta duran bir güneş mi anlıyorsunuz? Bırakın asırları, tek bir gün içinde bile bizi aydınlatan güneşin (?güneşlerin) AYNI kaldığını söylemek imkânsız.

 Ya siz? Her gün AYNI insan mısınız? Bazen sakin, bazen heyecanlı, bazen hüzünlüsünüz. Bir gün borçlu, bir gün zenginsiniz. Kâh mağdur kâh suçlusunuz. Saniyede 2000 hücre ölüyor vücudunuzda. Her gün batımı en az 50 milyar hücrenin ölümünü noktalıyor. Saçlarınız uzuyor, tırnaklarınızı kesiyorsunuz. Belki zayıfladınız? Eski pantolonları giyebiliyor musunuz? Çocukluk fotoğraflarınızı açın bakın, ne kadar da büyümüşsünüz. Ama “ben çocukken” diye söze başlamak size garip gelmiyor. Bir zamanlar… evet çocuktunuz. 10 kiloluk bir beden-diniz ya da o bedenin içindeydiniz. Demek ki saç, kaş, göz, boy-kilo vb arazların ötesinde, değişmeyen bir hüviyetiniz olduğunu peşinen kabul ediyorsunuz. Erkek, Türk, 80 kilo, muhasebeci, İstanbullu ve koyu Fenerbahçe taraftarı değilseniz… kimsiniz siz?

Hatırlar mısınız? Barış Manço öldüğünde gazeteler şöyle yazmıştı: “Barış Manço hayatını kaybetti.” Yani anahtarlarını veya kredi kartını kaybetmiş gibi. Ölüm haberinden Barış Manço’nun yok olduğu, hiç olduğu, dünyaya adeta hiç gelMEmiş gibi olduğu anlaşılmadı. Ölmüş olsa da Barış Manço hâlâ vardı. Hüviyetini değil sadece hayatını kaybetmişti. Bu yani. Hepimizde değişmeyen, AYNI kalan bir BEN var ama… nere(m)de o? “Ben” kimdir? Gerçek hüviyetim nedir?

“bir kazada kolumu ya da iki bacağımı birden kaybetsem? %50 Eksilsem? Bir futbolcu için gerçek bir dram, ya benim için? Kitap okumama, kızlarımla oynamama engel değil. Mesleğime engel değil. Oy kullanmama? Bacaklarım olmasa da TAM, EKSİKSİZ bir vatandaşım. Gerek kendim gerekse ailem, devlet ve toplum bacaklarımın kopmasına rağmen Ben’de kalan, eksilmeyen bir şeyin varlığını kabul ediyor. Haklarım ve ödevlerim de TAM, EKSİKSİZ. […]  ampiristlerin algıya, deney ve gözleme dayalı duruşlarının sonuna kadar gidersek çok kaygan bir zemine varıyoruz: “Şeyler ancak algılanabiliyorlarsa vardırlar”. Algıya dayalı objektif, ölçülebilir varlık iddiaları Zaman selinin akışına bir saniye bile dayanamıyor. Bunun için 5 duyu ile etraftan topladığım bilgiler sürekli değişirken, yazmakta olduğum şu yazı bile Zaman içinde AYNI kalamazken “Ben” kim oluyor da yıllar boyu AYNI kaldığını iddia ediyor?” (Varlık bir harftir, sen onun anlamısın)

Evet… Bu hafta tanıtmak… değil de sadece dikkat çekmek istediğim bir kitap var: Sadreddin Konevî Hazretleri‘nin yazdığı Esma-ı Hüsna şerhi. Kıymetli insan Ekrem Demirli’nin tercüme ettiği harika bir eser. Tanıtmak istemiyorum zira kendi aciz kelimelerimle sizlere vakit kaybettirmekten korkarım. “Heykeli dikilecek insanların o heykele ihtiyacı yoktur” diyordu bir düşünür. Böyle kıymetli eserlerin de övülmeye, tanıtılmaya, açıklanmaya ihtiyacı yok. Müellifin okura duyduğu merhamet zaten her satırda hissediliyor. Tasavvuf’un ya da Esma-ı Hüsna’nın ehemmiyetini anlatmaya çalışmak da büyük edepsizlik olur diye düşünüyorum. Bu yüzden sadece “dikkat çekmek” istedim. Gerçek perdesini aralayıp Hakikat’e yönelmek… Bunun yolları var. Hepsi bu.

Ibn Ajiba’nın Mi‘raj al-tashawwuf ilā haqā’iq al-tasawwuf adlı eserinin Fransızca tercümesine yazdığı önsözde Jean-Louis Michon Tasavvuf’un hem bir sanat hem de bir ilim olduğunu söylüyor. İslâm’ı kabul ederek Ali Abd al-Khaliq ismini alan ve ehl-i tarik olan Jean-Louis Michon‘a göre Tasavvuf yöntemleri, terminolojisi (istilahat) tecrübe edileni insana aktarması veçhiyle bir sanattır. Fakat aynı zamanda Tasavvuf bir ilimdir. Zira Hakikat’in keşfine yönelmiştir.

Bir zaman önce yine Kitap Tanıtımı serisinde Ganiyy-i Muhtefî Hazretleri’nin Nefesler adlı eserine dikkat çekmiştik, sadık okurlarımız hatırlayacaklar. Bu hüviyet meselesini anlatmak için yine o eserden istifade edelim. “Hüviyet” adlı nefes bize soru olsun, cevabı da Şerhu Esmâillâhi’l-Hüsnâ’dan gelsin. Bir keman konçertosu gibi… Ya da tecahül-ü ârif sanatı diyelim; nasıl isterseniz…

“Bir parçacık balmumu: özel kokusu olan,

Yumuşakça ve sarı, hem kolayca yoğrulan

Bir cisimdir ki sonlu, sınırlı hacma mâlik;

Onu emrâza karşı eczâ da kılmış Hâlik.

İyice cıvıklaşır ısıtırsan sen bunu,

Hacmı artar, aklaşır rengi de enikonu.

Görünüş de değişir değişince tüm a’râz;

Ama, hüviyyet için, bu aslā olmaz maraz.

O, hüviyyeti mahfûz, gene bir balmumudur.

Biraz daha ısıtsan bir sıvı eder südûr.

Buharlaşır, daha çok ısıtsan: sıvı kalmaz.

Buhar hâlinde bile hüviyyet tâdil olmaz.

Buna benzer bir misâl için düşün insanı!

Yaşlansa, hasta olsa ya da azalsa kanı,

Ameliyât da olsa, hattâ taşısa protez,

İnsanlığı değişmez! Elhak, muhkemdir bu tez!

Şu hâlde a’râz ile hüviyyet ayrı şeymiş.

A’râzın gizlediği hüviyyeti kim bilmiş?

Bir şeyin a’râzı çok ama hüviyyeti bir!

Bunu idrâk etmeli olmadan mütekebbir.

Mâdem ki bu a’râzın ardında hüviyyet var,

Ve a’râz perdeleri olmakta sana duvar,

Bir kere de sormalı: “Görünen bu âlemin

Nedir ki hüviyyeti ve dayandığı zemin?”

Sadreddin Konevî Hazretleri’nin Şerhu Esmâillâhi’l-Hüsnâ adlı kitabından alıntılar

EL METÎN, sf. 161

 Mânâlardaki MeTaNet cisimlerdeki kesiflik gibidir. HAKK’ın metanetinin bir yönü O’nun ALLAH ismini lafızda veya yazıda başka birinin kendisiyle isimlenmesinden korumuş (muHaFaZa etmiş) olmasıdır. Böylece bu isimden ebedi olarak sadece HAKK’ın hüviyeti (kim?liğı, =identity, AYNI-lığı) anlaşılır. Binaenaleyh, HAKK’a bu isimden başka daha iyi bir delîl yoktur, bunun yegâne istisnası insân-ı kâmildir. Çünkü insân-ı kâmil ALLAH’a bu kelimeden daha iyi delâlet eder.

 Bu nedenle HAKK insân-ı kâmili “kelime” diye isimlendirmiştir. Buna göre ALLAH’ın kelimesi ancak insân-ı kâmil ile konuşur (NuTuK eder); buna karşın insan kelimesi ise kendiliğiyle konuşur. Şu halde insan kelimesi HAKK’ın hüviyetine delalet eden en güçlü delîldir. Hz. Peygamber (S.A.V) şöyle buyurmuştur: “ALLAH’ın velileri görüldüklerinde ALLAH’ın hatırlandığı kimselerdir.”

 EL HAY, sf. 177

EL HAY sadece HaYat sahiplerinin vasıflanabilecekleri özelliklerin kendisine nispet edilmesinin kesinliği nedeniyle EL HAY’dır. Kadim ve HAY’ın hayatı karşısında duran herkesi aydınlatan güneş için güneş ışığı gibidir; bizatihi HAY’ı da kim görürse canlanır ve hiç bir şey ondan gizli kalmaz.

 Her şey canlıdır. Eşyanın hayatı mutlak EL HAY’ın hayatının onlar üzerindeki bir feyzi olduğuna göre a’yân-ı sabite, sâbitlikleri halinde canlıdırlar. Şayet onlar canlı olmasalardı HAKK’ın celâline layık bir kelâm ile “Kün! / Ol!” sözünü duyamazlardı.

 Binaenaleyh a’yân-ı sabitenin bu kavli işittikleri ve HAKK’ın emrine icabet ettikleri sâbit olduğuna göre onların HaYat sahibi oldukları da kesinleşmiştir. Onların hayatlarını ise sadece kâmillerden muhakkik olanlar idrâk edebilir.

 EL KAYYÛM, sf. 179

 EL KAYÛM her nefsin elde ettiği şey üzerinde kâim oluşu nedeniyle kayyûmdur. […] Kayyumluk lizâtihî HAY’ın bir sıfatı ve na’tı olduğuna göre EL KAYYÛM her durumda EL HAY’a eşlik etmiştir. Hiç kuşkususz EL HAY ismi kendilerine sirayet ettiği için herşeyde hayat bulunduğu sabit olmuştur. Şu halde herşey “hay / diri” olduğu gibi, aynı şekilde her şey kendilerine kayyûmluk sirayet ettiği için kâimdir.

Şayet bu özellik manevî-ulvî hakikatlere sirayet etmemiş olsaydı vücûdî varlıklar a’yan sabitlik hallerinden harice çıkamazlardı. Şayet kayyûmluğun nefeslerdeki eseri olmasaydı basît harflerin sûretleri zuhûr etmezdi. Delalet ve işaret eden harfler birleşmemiş olsaydı vücûdî kelimelerin zuhûru söz konusu olmazdı.

… Okumak için…

Müslüman’ın Zaman’la imtihanı

Sunuş: Müslümanlar dünyanın toplam nüfusunun %20’sini teşkil ediyorlar ama gerçek anlamda bir birlik yok. Askerî  tehditler karşısında birleşmek şöyle dursun birbiriyle savaş halinde olan Müslüman ülkeler var. Dünya ekonomisinin sadece %2-%3′lük bir kısmını üretebilen İslâm ülkeleri Avrupa Birliği gibi tek bir devlet olsalardı Gayrı Safi Millî Hasıla bakımından SADECE Almanya kadar bir ekonomik güç oluşturacaklardı. Bu bölünmüşlüğü ve en sonda, en altta kalmayı tevekkülle(!) kabul etmenin bedeli çok ağır: Bosna’da, Filistin’de, Çeçenistan’da, Doğu Türkistan’da ve daha bir çok yerde zulüm kol geziyor. Müslümanlar ağır bir imtihan geçiyorlar. Yaşamlarını şekillendiren şeylerle ilişkilerini gözden geçirmekle başlıyor bu imtihan. Teknolojiyle, lüks tüketimle, savaşla, kapitalizmle, demokrasiyle , “ötekiler” ile ve İslâm ile olan ilişkilerini daha sağlıklı bir zemine oturtabilecekler mi? Müslüman’ın Zaman’la imtihanı adındaki 204 sayfalık bu kitap işte bütün bu konuları sorgulayan ve çözümler öneren makalelerden oluşuyor.

 İslâmcılık, Devrim ile Demokrasi Kavşağında

Müslümanca yaşamak için devletin de “Müslüman” olması mı gerekiyor? Bu o kadar net değil. Çünkü İslâm’ın gereği olan “kısıtlamaları” insan en başta kendi nefsine uygulamalı. Aksi takdirde dinî mecburiyet ve yasakların kanun gücüyle dayatılması vatandaşı çocuklaştırıyor ister istemez. İyi-kötü ayrımı yapmak, iyiden yana tercih kullanacak cesareti bulmak gibi insanî güzellikler devletin elinde bürokratik malzeme haline geliyor. 21ci asırda Müslümanca yaşamak kolay değil. Yani İslâm’ın özüne dair olanı, değişmezleri korumak ama son kullanma tarihi geçmiş geleneklerden kurtulmak. AKP’yi iktidara taşıyan fikrî yapıyı, Demokrasi-İslâm ilişkisini, İran’ı ve Milli Görüş’ü  sorguladığımız bu kitabı ilginize sunuyoruz. Buradan indirebilirsiniz.