Zamanda Yolculuk / Time Travelling / السفر عبر الزمن
By my on Ağu 21, 2015 in Derin Lügat, Zaman Nedir?
Ne değildir?
Bir zaman cetveli üzerinde geri gitmek veya saatlerin, takvimlerin ters yönde işlemesi değil.
Nedir?
“Zamanda yolculuk” bir vehim, ismi dahi çelişki. Zira zaman görünmez yaşanır. Yaşamakta olduğumuz şimdiki an bir mekân değil ki yol gibi üzerinde veya tünel gibi içinde yolculuk edelim. Zaman kelimesini mekânlaştıran “–da” takısını koyan biziz; üzerinde yolculuk yapmayı vehmeden de biziz. Denizde yolculuk, Avrupa’da yolculuk, uzayda yolculuk… Batı lisanlarında da bu lisan bozukluğu var. Meselâ Fransızlar zamanın “içinde” seyahat etmekten bahsederler: Voyage dans le temps.
Neden anlamıyoruz?
Biz yaşadıktan sonra “geçmiş” olan zamanın olaylarını hatıralarımızda bir fotoğraf albümü ya da arşiv gibi sıraya dizip mekânsal bir varlık gibi düşünüyoruz. Dünkü, geçen haftaki olaylar geçen sene olanlardan daha “önde”, çocukluk hatıraları ise daha “arkada” duruyor. Zaman gerçekten “ters yönde” akacak olsa zamanın “içinde” olan bizler bunu asla fark edemeyiz:
“… Tersinden gösterilen filmler, zamanın tersine doğru akacağı bir dünyanın neye benzeyeceğini tasarlamamıza imkan vermektedir. Sütün fincandaki kahveden ayrılacağı ve süt kabına ulaşmak için havaya fırlayacağı bir dünya; ışık demetlerinin bir kaynaktan fışkıracak yerde bir tuzağın (çekim merkezinin) içinde toplanmak üzere duvarlardan çıkacağı bir dünya; sayısız damlacıkların hayret verici işbirliğiyle suyun dışına doğru fırlatılan bir taşın bir insanın avucuna konmak için bir eğri boyunca zıplayacağı bir dünya. Ama zamanın tersine çevrildiği böyle bir dünyada, beynimizin süreçleri ve belleğimizin oluşması da aynı şekilde tersine çevrilmiş olacaktır. Geçmiş ve gelecek için de aynı şey olacaktır ve dünya tastamam bize göründüğü gibi görünecektir …” (Mümkünlerin Oyunu / François Jacob)
Tavsiye okuma
Derin Lügat maddesi
- Muhtemel / mümkün / possible / probable / المحتمل / ممكن
- Zaman-Mekân / Time-Space / शून्यता /悟り/ الزمان والمكان
- Zaman / Time / Temps / الوقت
- Sebep-Sonuç / Nedensellik / İlliyet / Causality / العلاقة السببية
- Teslimiyet / submission / soumission / تسليم
makale
- Şans, Kader, Özgür İrade ve Zaman(1)
- Şans, Kader, Özgür İrade ve Zaman(2)
- Şans, Kader, Özgür İrade ve Zaman(3)
- Varlık ve Hiç – Jean-Paul Sartre (Bölüm 5:Özgürlük)
- Hayvan Serbesttir, İnsan Özgürdür…
- Ölüm’ün –E hâli (1): Heykel
- Ölüm’ün –E hâli (2): Sanat
- Ölüm’ün –E hâli (3): Kartal
- Ölüm’ün –E hâli (4) : Kâmiliyet / έντελέχεια
- έντελέχεια
… Ölüm, hayat ve zaman hakkında kitap okumak için…
“Zaman nedir? Kimse sormazsa ne olduğunu biliyorum. Ama birisine açıklamaya kalkarsam artık bilmiyorum… Eminim ki geçip gitmiş olmasa “geçmiş” zaman olmayacak. Bir şey gelecek olmasagelecek zaman da olmayacak. Peki nasıl oluyor da geçmiş ve gelecek var olabiliyor? Geçmiş artık yok. Gelecek ise henüz gelmedi. Şimdiki zaman sürekli var ise sonsuzluk olmaz mı? İyi ama şimdiki zaman var olabilmek için geçmişe karışması gerekiyorsa mevcudiyetini yok oluşuna muhtaç olan bir Şimdi‘ninVARlığından nasıl bahsedilebilir? Demek ki zaman yokluğa meylettiği ölçüde var olan şeydir.” (Aziz Augustinus, 354-430)
Zaman nedir? İnsan düşüncesinin en çok zorlandığı sorulardan biri bu. Zira Zaman’ın olmadığı bir yer, an, olay düşünmek imkânsız. “Hiç bir şey olmuyor şu an” derken bile zamansal bir cetvele ihtiyaç var. Saniyeler tık tık ilerleyecek ki “yaprak bile kıpırdamıyor” cümlesinin bir anlamı olsun. Zaman’ı anlamadan Yaşam, Hareket, Özgürlük kavramlar üzerine düşünmek de imkânsız.
Derin Göz isimli kitabımızda özellikle ünlü ressam Edward Hopper’dan bahsederken modern yaşamın özellikle de Sanat’ın biz insanlara Zaman’ı düşünmek için yeni kapılar açtığından bahsetmiştik. Derin İnsan adlı kitabımızın Korku Matkabı bölümünde de Korku-Zaman ilişkisinden ve Sinema Sanat’ından istifade ederek Zaman’ın NE’liğini bir parçacık sorgulamıştık. Kelimelerin ve mantığın gücünün yetmediği sınırlarda yine Sanat’tan istifade ettik : Sinema, Resim ve Fotoğraf sanatı imdadımıza koştu.
Ama felsefeyi dışlamadık. Zaman hakkında çok isabetli tahliller yapmış olan Kant, Bergson, Heidegger, Hegel, Husserl’den çok önce belki ilk defa Aristoteles (MÖ 300′ler) ile başlamış sorgulamalar var. 1800ler ve 1900lerdeki fikirler haliyle teknolojik ilerlemelerden ve yeni kurulan endüstriyel toplumdan istifade eden ama aynı zamanda bunların altında ezilen bir kuşağın ürettikleri. Bilim ve teknoloji ile zaman arasındaki ilişkiye gelince elbette Newton’dan Einstein’a ve Kuantum mekaniğine kadar uzayan, epistemolojiden fizik teorilerine kadar dallanıp budaklanan sorgulamalar söz konusu.
Peki bilimsel, objektif, tik-tak zamandan başka, daha insanî, sübjektif ya da bütün bunların üstünde, dışında MUTLAK bir Zaman kavramından bahsedilebilir mi? Zaman sadece bir çerçeve, aklı sınırlayan bir tür “yokluk” mudur? YoksaDerin İnsan ve Zaman’ın eklemlendiği bir Derin Zaman boyutu var mıdır? Tam da bu noktada Delâilü’l-İ’câz, Mesnevî, Makasıt-ül Felasife , Telhis-u Kitab’in Nefs ve Fütuhat-ı Mekiyye gibi eserler Zaman-İnsan ilişkisine bambaşka perspektifler açıyor. Zaman konusunu bütün derinliğiyle anlayabilir miyiz? Zaman’ın kitabını buradan indirebilirsiniz.
