Said Nursi’ye göre demokrasi, laiklik ve faşizm

(Not: Bu konuya Said Nursi’nin Risale-i Nur Kitaplarında verdiği cevaplardan faydalanarak münazarat yapılmış olup, bir de bu meseleye Said Nursi gözüyle bakılması gerektiğini düşünerek yazılmıştır.)    

      Türkiye’de İslam ve demokrasi tartışmaları Osmanlının son dönemlerine kadar uzanır. Demokrasiye geçiş vetiresinin başlangıcı, Osmanlıdaki hürriyet ve meşrutiyet hareketleridir. 19. asrın sonlarına doğru başlayan ve 20. asrın başında iyice hareketlenen bu tartışmalarda, Namık Kemal ve Ali Süavi gibi isimlerin önemli katkıları vardır. İslami kaynaklardan beslenen bu fikir adamları, hürriyet ve meşruti esasları üzerinde hayli kafa yordular. II. Meşrutiyet sonrasında yaşanan çok partili hayat denemesi, bugüne dahi ışık tutup dersler verebilecek çarpıcı misallerin yaşandığı bir uygulama oldu. Ne var ki, millet hâkimiyetini gerçekleştirme vaadiyle kurulan cumhuriyet sonrasında, bu çok seslilikten eser kalmadı. Padişah sultasını sona erdirmekten söz edenler, “ebedi şef” ve “milli şef” diktasını kurdular ve tek parti istibdadını tesis ettiler. Üstelik bu tek parti rejiminin öncüleri laiklik adına dine de cephe açtılar ve milletin inançlarla bağını koparmak için ellerinden gelen her şeyi yaptılar. Buna karşılık milletimiz sürekli olarak hürriyetçi rejimin arayışı içinde oldu. Milletin değer verip itibar ettiği din âlimleri de demokrasiden yana tavır koydular. Nitekim cumhuriyet devrinin önde gelen din âlimlerinden Ömer Nasuhi Bilmen, Ahmet Hamdi Akseki, Kâmil Miras gibi zatların İslam ve demokrasi üzerine yazdıkları makaleler orijinal ve dikkat çekici yaklaşımlar taşıyordu.

      Hayat boyunca istibdada karşı çıkmış ve diktatörlükle mücadele etmiş olan, hürriyetçi bir rejimin prensiplerini kuran ve sünnet ışığında çağdaş yorumlara tabi tutan Said Nursi’nin görüşleri de başlı başına incelenmeye değer.

      Evvela, topluma rejim olarak ortaya konulan demokrasiyi Said Nursi’nin nasıl ele alacağız. Şöyle ki; demokrasi, kendi ana yapısını teşkil eden esaslarına ters düşmeyen her şekle ve anlayışlara açık bir sistemdir. Yani halk çoğunluğunun tercih ettiği sistem ve anlayışa göre şekillenir. Halk çoğunluğunun tercihi değiştikçe o da değişir.

     Teoride bilinen bu mütehavvil demokrasi, tatbikatta görülen demokrasiden maalesef farklıdır. Teorideki demokrasi, halk egemenliğini gerçekleştiren,

• hür seçim,
• hukukun hâkimiyeti,
• kanun karşısında müsavat,
• din ve vicdan hürriyetleri,
• fikir, kelam ve neşir hürriyetleri ¹

gibi temel yapıya dayanır ki bu esaslar demokrasinin ana yapısıdır ve değişemez ve değiştirilemez yanıdır. Buna binaen Said Nursi cumhuriyet ve demokrat manalarıyla eşdeğer gördüğü(Divan-ı Harb-i Örfi, sh. 69) ve “meşrua” kaydını koyarak İslami değerlerle teçhizini istediği meşrutiyeti, “şeriat namına alkışladığını” açıkça söyleyen bir din adamıdır. Meşrutiyet için yaptığı “adalet ve meşveret ve kanunda inhisar-ı kuvvetten ibarettir” tarifini, cumhuriyet döneminde  cumhuriyet için tekrarlamıştır(a.e., s,h, 65). Ayrıca “Avrupa, bizdeki cehalet ve taassup müsaadesiyle, şeriatı istibdada müsait zannettiklerinden, nihayet derecede kalben üzülmüştüm. Onların zannını tekzip etmek için meşrutiyeti herkesten ziyade şeriat namına alkışladım” demiştir.)

      Tatbikatta ise, çok kere kitaplarda kalan demokrasi esaslarının zıtları hükmeder. Dolambaçlı yollarla demokrasi adına ideolojik ve şahsi garazların mücadelesi, cemiyet ve siyaseti çıkmazlara sokar. Evvelce bahsi geçmiş olan teorideki demokrasinin en çok dikkat çeken bir hususiyeti vahye yani dine dayanmak veya dayanmamak mecburiyetinin olmamasıdır. Evet, demokrasi asli itibarıyla renksizdir. Yani, tatbikat öncesinde (esaslarının dışında) hususiyetler taşımaz. Hâlbuki İslâmiyet siyasi iktidar sahibi değilken, yani Müslümanlar azınlıkta iken de prensip ve itikadı cihetiyle vahye dayanan inancını esas alır. İslâm, vahyin tebliğini ister ve hâkimiyetini yani bütün kâinata hâkim olan Allah’ın gönderdiği hükümler, insanlığın şahsî ve Sosyal hayatına hükmetmesini ve tebliğ yoluyla bu hâkimiyete zemin hazırlanmasını emreder.

     Demokratik iktidar ise vahyi esas almayan bir topluluğa dayanıyorsa, kendini iktidara getiren bu topluluğu temsil ederek dine dayanmaz. Zira demokrasinin temel prensiplerinden biri halk hâkimiyetidir. Eğer toplumda çoğunluk olarak vahyi esas alan yani dine bağlı bir topluluk mevcutsa, iktidar da bu topluluğun temsilcisi olarak dine dayanan bir iktidar olmak mecburiyetindedir.

Bediüzzaman Said Nursi bu hususu hatırlatır manada diyor ki;

«Mademki meşrutiyette hâkimiyet millettedir. Mevcudiyet-i milleti göstermek lâzımdır. Milletimiz de yalnız İslâmiyet’tir. Zira Arap, Türk, Kürt, Arnavut, Çerkez ve Lazların en kuvvetli ve hakikatli revabıt(bağlılık) ve milliyetleri, İslâmiyet’ten başka bir şey değildir.» 1

İşte Bediüzzaman Hazretleri bu ifadesiyle bir cemiyetin çoğunluğu müslümansa, İslâm iktidarının yani, İslâm Cumhuriyeti’nin hâkimiyeti, kaçınılmaz bir netice olacağını hatırlatır.

     Şu halde hür rejimin temel prensiplerinden birisi olan halk hâkimiyeti prensibi, bir İslâm cemiyetinde halkın kendisini Allah’ın emirlerine uygun olarak idare etmek istemesi şeklinde ortaya çıkar.² Bunun aksini düşünmek tenakuz(being contradictory; aykırılık) olur. Çünkü İslâmiyet’e bağlı bir milletin, bilerek, Allah’ın insan hayatındaki hâkimiyetinin tahakkukunu sağlayan kanunların ilgasını isteyeceği düşünülemez.

     Şu halde İslâm cemiyetinde Demokrasi, bir İslâm Cumhuriyeti olarak ortaya çıkar.

Yoksa millet çoğunluğunu teşkil eden Müslüman halkın bilgi yetersizliğini istismar ederek girişilen aldatıcı propagandalarla, dolambaçlı ve maksatlı yapılan seçim sistemleriyle ve aşırı müstebit bir dogmatizm manasını taşıyan bir kısım prensiplere peşinen uyma mecburiyeti getiren kayıtlar yoluyla iktidar olmak, emsalsiz bir antidemokratik hareket olur. Bu yollarla ele geçirilen iktidar da gayr-ı meşru olup vahşet manasını taşır.

Yalnız şu var ki; harp neticesinde kazanılan iktidar, yukarıda bahis olunan halk ekseriyetine dayanmak prensibini itibara almaz. Bu husus umumî bir kaidedir. Fütuhat yoluyla iktidar olan İslâm, idaresi altına aldığı memleketin ekseriyet teşkil eden halkına can, mal ve namus masuniyetiyle beraber meşru hürriyetlerini verir. Mürtetlere(İslâm dininden dönen) ise, hayat hakkı tanımaz. Çünkü mürtet İslâmiyeti kabul ettikten sonra ihanetle dini reddetmiş olduğundan onlara hürriyet hakkı tanınmaz. Nitekim hür rejimin temel prensiplerine muhalefet etmeyi meşru görmek, insaniyet ve medeniyeti ve hukukun hâkimiyeti gibi prensipleri reddedip terörizmi yani kuvvetlinin zayıfı ezme vahşetini kabul etmek demektir.

Bir ara kendimi arkaya yaslamışken birden aklıma aziz Türk vatanı ile ilgili ve konumuzu tamamlayacak bir mesele aklıma geldi. “Ben Van’da iken, hamiyetli Kürd bir talebeme dedim ki: “Türkler İslâmiyete çok hizmet etmişler. Sen onlara ne niyetle bakıyorsun?” dedim. Dedi: “Ben Müslüman bir Türk’ü, fâsık bir kardeşime tercih ediyorum. Belki babamdan ziyade ona alâkadarım. Çünki tam imana hizmet ediyorlar.” Bir zaman geçti (Allah rahmet etsin) o talebem, ben esarette iken, İstanbul’da mektebe girmiş. Esaretten geldikten sonra gördüm. Bazı ırkçı muallimlerden aldığı aks-ül amel ile, o da Kürdçülük damarı ile başka bir mesleğe girmiş. Bana dedi: “Ben şimdi gayet fâsık, hattâ dinsiz de olsa bir Kürd’ü, sâlih bir Türk’e tercih ediyorum.” Sonra ben onu birkaç sohbette kurtardım. Tam kanaatı geldi ki: Türkler, bu millet-i İslâmiyenin kahraman bir ordusudur.”³

      Bakın Said Nursi şu şekilde devam ediyor:

      Bu esasları İslâmiyet en mükemmel şekliyle 1400 sene önce getirmiş olduğunu insaflı Avrupa fikir adamları dahi itiraf etmişlerdir. Ezcümle, «Külliyet-ül Hukuk Kongresi»nin cem’iyetinde, bütün hukukiyyunun toplandığı o kongrede 1927 senesinde onun reisi feylesof üstad Shebol demiş ki:

Ben itikad ediyorum ki: Muhammed’in misli, yani sîretinde, tarzında bir adam şimdiki yeni âleme reis olsa, hükmetse; bu yeni âlemin müşkilâtını halledip, bu yeni karmakarışık âlemde müsalemet-i umumiyeye ve saadet-i hayatın husulüne sebeb olacak. Evet, bu yeni âlemin müsalemet ve saadet-i hayatiyeye ne kadar şedid ihtiyacı var olduğunu herkes anlar! ⁴(Mektubat sh: 215)

      Bugünkü medenî cem’iyetler, Kur’anın yüksek hakikatlerini, yüksek terakki ve medeniyet düsturlarını tatbik edebilecek seviyeye henüz erişememişlerdir. Bu büyük hakikatı meşhur İngiliz mütefekkiri Bernard Shaw şöyle ifade etmişti: «Demokrasiyi en ileri götüren millet İngilizlerdir. Bunun daha ötesi Müslümanlıktır. ⁵

      İslâm hukukunu geçerliliğini kaldırmak esasına dayanan Lâiklikle, halkın çoğunluğuna istinad eden Cumhuriyet; büyük çoğunluğu Müslüman olan bir milletin kuracağı devlet bünyesinde cem'(hükümran) olamaz, birbirini nakzeder. Zira Lâikliğin benimsenmesiyle iman birleşmiyor. Bu hüküm dinde kesindir. ⁶

      Demokrasinin temel prensiplerinden birisi olan halk hâkimiyeti; bir İslâm cemiyetinde halkın kendisini Allah’ın emirlerine uygun olarak idare edilmesini istemesi şeklinde ortaya çıkar. Bunun aksini düşünmek tenakuz(o şeyin ref’inden (kaldırılmasından) ibarettir) olur. Çünkü İslâmiyet’e bağlı bir milletin Allah’ın insan hayatındaki, hâkimiyetinin tahakkukunu sağlayan kanunlarının ilgasını isteyeceği düşünülemez.

      Bir talebesinin rejim aleyhinde bulunması ve çalışması dolayısıyla sorulan soruya verdiği cevapta şöyle demektedir:

      «Kürt Âtıf, rejim aleyhinde çalışıyor. Demek onun muarızları, rejime dayandılar.

Ben de dedim: Rejimi reddetmek ne vazifemizdir, ne de kuvvetimiz var ve ne de düşünüyoruz ve ne de Risale-i Nur izin veriyor. Fakat biz kabul etmiyoruz, amel etmiyoruz, istemiyoruz. Ret başka, kabul etmemek başkadır, amel etmemek daha başkadır.

Hazret-i Ömer’in (R.A.) taht-ı hükmünde, kanun-u adalet-i şer’iyesini reddetmeyen ve ilişmeyen Yahudilere, Nasara’ya ilişmiyordular. Demek kabul etmemek, tasdik etmemek, idarece bir suç teşkil etmiyor ki; o çeşit muhalifler ve münkirler, en kuvvetli padişahların idaresi ve siyaseti altında bulunmuşlar. İşte bu nokta-i nazardan, Risale-i Nur’un şakirtlerinden en müthiş bir muhalif ve rejim müessisini tel’in de etse, bilfiil idareye ilişmese, onun mefkûresine kanunen ilişilmez. Hürriyet-i vicdan ve hürriyet-i fikir, onları tebrik eder.» (Kastamonu Lahikası sh:267)

Said Nursi açıkça bu rejimi kabul etmediğini ve amel etmediğini beyan etmiştir. Fakat fiilen ilişme tarzına ise, Risale-i Nur izin vermiyor diyerek, fikren kabul etmemek ile fiilen reddetmeyi ayırmıştır. Bu önemli nokta gözden kaçırılmamalıdır.

      Bediüzzaman Said Nursi Laikliğin tarifini ele alarak, dini devletten ayırmak prensibini anlatırken: “Hükümet Laik Cumhuriyete döner.” (Şualar sh: 271) dedikten sonra, “Ona (laik cumhuriyete) mukabil manevî bir cihad-ı dinî, iman-ı tahkiki kılıcıyla olacak.” der. Yani laik rejime karşı cihad-ı dini olacağına göre, o rejime rıza gösterilmediği açıktır. Ancak bu mezkûr ifade o rejimi haber vermekte ve ona karşı gereken manevi cihat vazifesini ihtardır. Yoksa bu anlayışı normal görmek manasını ifade etmez. Zira Bediüzzaman Hazretlerinin şu beyanı açık olup yanlış anlamaların yolunu kapatır:

Din İle Hayat Kabil-i Tefrik Olduğunu Zannedenler Felâkete Sebeptirler:

      Şu Jön-Türkün hatası; bilmedi o bizdeki Din hayatın esası. Millet ve İslâmiyet ayrı ayrı zannetti.

      Medeniyet müstemir, müstevli vehmeyledi. Saadet-i hayatı içinde görüyordu. Şimdi zaman gösterdi,

      Medeniyet sistemi (*) bozuktu, hem muzırdı; tecrübe-i kat’iyye bize bunu gösterdi.

      Din hayatın hayatı, hem nuru, hem esası. İhya-yı Din ile olur şu milletin ihyası. İslâm bunu anladı…

      Başka dinin aksine, dinimize temessük(tutunma) derecesi nispeten milletin terakkisi.

İhmali nispetinde idi milletin tedennisi. Tarihî bir hakikat, ondan olmuş tenâsi…  

İşte şu açık beyan, din ve devlet ayırımını, yani Kuran ahkâmını devlet sahasından çıkarmanın milletin manevi hayatını söndüreceğini ihtar eder.

Bu hükmü teyit eden şu ifade de var:

“Devletin dini, Din-i İslâm’dır. Şu esası vikaye etmek vazifemizdir. Çünkü milletimizin maye-i hayatiyesidir.”⁷

(*): Tam bir işaret-i gaybiyedir. Sekeratta olan dinsiz zalim Medeniyete bakıyor. ⁸ 
 

KAYNAKÇALAR: 

⁸ Hutbe-i Şamiye sh: 93 Risale-i Nur Külliyatı Şahdamar yayınları 2007

² Mektubat sh: 215 Risale-i Nur Külliyatı Şahdamar yayınları 2007

³ Emirdağ Lâhikası-ll sh: 222

⁴ Mektubat sh:217 Said Nursi Risale-i Nur Külliyatı Şahdamar yayınları 2007

⁵ Nur Çeşmesi sh: 184 Risale-i Nur Külliyatı Envar neşriyat 1980

⁶ İslâm Prensipleri Ansiklopedisi 2196. Paragraf

⁷ Münazarat sh: 17

⁸ Sözler sh: 716

www.bediuzzamansaidnursi.net/ – 14k

www.nur.org