Halklar kardeş midir?

Hasan Rua Demiroğlu 

Halkların kardeşliğine inanmıyorum.

 Çünkü bir birey olarak bakıldığında son derece renkli, çok sesli, zeki, duygusal, objektif ve hoşgörülü olabilen insanlar toplum haline geldiklerinde önyargılı, renksiz, toplumu yöneten kurumun ona taktığı tasmaya sıkıca bağlanan, tarihinden bağımsız düşünemeyen insanlar biçimine dönüşüyorlar. Kişiliğine ait bütün renklerin yerini toplumculuğun, kolektivizmin mat, sıkıcı, boğuk renkleri alıyor. Bu durumdaki ‘toplumlar’ arasında ‘kardeşlik’ gibi insani bir bağın oluşabileceğine ihtimal vermiyorum.

 Her ne kadar Sovyetler Birliği’nde bunun bir de müzesi kurulmuş olsa da ‘halkların kardeşliği’ gerçel, işlevsel bir söylem değildir. “Halkların kardeşliği” sosyalist bir söylem ve “enternasyonalizm” felsefesine dayanıyor. Bir dönem her ülkenin, her milletin Komünist partilerinin üye olduğu bir enternasyonal vardı ve bu partiler iktidar olduğu ülkelerde enternasyonalin diğer üyelerine çeşitli faydalar ve destekler sağlarlardı. Örneğin bir Komünist partiden ihraç edilen adamı, iktidarda Komünist partinin bulunduğu ya da bir şekilde sözü geçtiği ülke sınırları içine almayabiliyordu.

 Böylesine bir ‘birlik’ yaratıyor olmasına rağmen “halkların kardeşliği” neden işlevsel değildir?

 Çünkü..

 HALK OLMA BİLİNCİ

 İnsan için doğuştan elde ettiği statüler gayet önemlidir. Doğuştan edindiği din, dil, ırk ve hatta değişebilir olmasına rağmen ekonomik statü insan için ölümüne kadar götürdüğü ve savunduğu değerler yaratır. Birey kendini doğuştan edindiği din, ırk veya sosyo-ekonomik statü ile tanımlar. Bu statünün kendisine bir tür özellik verdiğini düşünür. Bu onun için en birincil tanım halini alır ve yine en birincil tanımı bu olan insanlar ile çeşitli “alt topluluklarda”, yani derneklerde, sendikalarda, vakıflarda toplanır. Dünyayı, hayatı ve insanı hayatın başında edindiği bu statü ile yorumlar. Bilimi ve felsefeyi var olan bu kültürel ortamı doğrulamak ya da daha da geliştirmek için kullanır. Daha da kötüsü bilimin ve felsefenin sunduğu gerçek olan ama statünün değerleri ile çelişen bilgileri yok sayar ya da onlara düşman olur. Çünkü bu statüler bir süre sonra doğruyu ve yanlışı ortaya çıkaran turnusol kâğıdı işlevi görmeye başlarlar. Statüye uygun olanlar doğrudur, uymayanlar yanlıştır.

 Halk olmak ve millet olmak bilinci de buna benzer sonuçlar yaratır. Kurumlar buna göre kurulur. Aynı zamanda bir kültürel kimlik halini alan bu statü, zamanla ideolojik bir kimlik halini alır. Kültürel kimlik halindeki durumu ise pratikte ideolojik kimliğin yaptığı etkilerle aynı etkileri yapar. Halk olmak, bir “biz” ve bir “onlar” yaratır. ideolojik ve kültürel kimliklerin hayata etkilerinin aynı olduğu düşünülürse bu “biz” ve “onlar” bilinci toplumlar arasındaki ilişkinin bir çıkar dengesi üzerine kurulacağını gösterir. Bu noktadan sonra geriye dönüş yok.

 Halkların kardeşliği prensibinde halklar bu biçimde var olmayı sürdüreceğine göre gerçek anlamda bir kardeşlik inşa etmek mümkün değildir. Kurulan kardeşlik gayet güçsüz ve zayıf olacaktır. Bu yüzden uluslararası ilişkiler, yani “diplomasi” her zaman çıkarların uyuşması ve çatışması üzerinedir. Bundan bir adım öne gidebilmesi mümkün değildir.

 Anarşist yazar Gustav Launder şöyle der: ” Devlet, bir sürünün, aynı şekilde örgütlenmiş başka bir sürüye karşı saldırıya ya da savunmaya geçmesinin adıdır.” Halkların kardeşliği prensibiyle birlik olan devletlerin de temel mantığı “sürü” biçimindedir. Uluslar, kendi çıkarlarını korumak ve güvenliğini sağlamak fikriyle devletler kurmuşlardır. Daha doğrusu burjuvaziler kendi pazarlarını oluşturmak için bunun kurulmasını savunmuşlardır. Sonrasında bu “tekelci kapitalist” düzenin sunduğu faydaları bir başkasıyla paylaşmak istemeyen aynı güçler küresel sermaye ve gerçek anlamıyla serbest pazar fikirlerine karşı olmuş, “yabancı sermaye sizi sömürür oysa milli sermaye bir gururdur” anlayışıyla milliyetçiliği savunmuşlardır. Öbür devletlerin her an bizleri yok etmek için pusuda beklediği, bizim özel bir ulus olduğumuz gibi fikirler eğitimde, medyada sürekli dillendirilen fikirler olagelmiştir. Bunun sonucunda “milliyet” bir din ölçüsünde kuvvetli hale gelmiştir. Her ulusun ulusçuları dünyaya hakimiyet fikirlerini beslediği ve onların Tanrı tarafından dünyaya adaleti tahsis etmek için gönderildiği inancını taşıdığını düşünürsek, ülkelerin istihbarat teşkilatlarının başka ülkelerde ne aradığını ve orduların aslında neye yaradığını daha da iyi anlamış oluruz.

 Bu genetik özelliklerin sürmesi kardeşlik niyetini işlevsiz kılmaktadır. Kişilerin kendini, kendine has özelliklerinden başka toplumun özellikleri ve ortak kimliğiyle tanımlama eğilimi beraberinde toplumun önyargılarını, fikirlerini, muhafazakârlığını ve diğer toplumlarla çakışan çıkarlarını getirir.

 Halk bilinci korunduğu sürece, bireyin kendine özgü kimliği toplumsal kimlik içerisinde erir gider. Bu da bireyin hayatı boyunca yaptığı seçimlerle oluşturduğu kimliğin kaybolması anlamına gelir. Gerçek anlamda kardeşliğin bireysel bir durum olduğu düşünülürse halk olma bilinci aynen sürdürülerek kardeşliğin tahsisi mümkün olmayacaktır.

 Peki, halkların kardeşliği fikri beraberinde bu genetik özellikleri kaldırırsa bir kardeşlik düşünülebilir mi?

  Bu da olanaksız. Bir yandan da anlamsız. Irkçılığın yüzeysel söylemlere ve genellemelere dayandığını biliyoruz. Yahudileri sevmeyen bir Alman, Kürtleri sevmeyen bir Türk, Türkleri sevmeyen bir Ermeni herhangi bir tarihi ya da ikili ilişkilerde yaşadığı herhangi bir olayı genelleyerek yüzeysel bir söylem geliştirir. Alman, Yahudileri pis kokan bir Yahudi gördüğü için sevmez, Türk, Kürt’ü büyükşehirde gaspçılık yapan bir Kürt gördüğü için sevmez, Ermeni Türk’ü soykırım yaptıkları için sevmez vesaire. Bu durum insanın insan ile olan ilişkisini birebir etkiler. Teorik olarak savunanlar her zaman ciddi destek görmeseler de çoğunlukla bu tip durumlar günlük hayatta kendini ideolojik olmayan bir biçimde gösterir. Milliyetçi partilere oy vermemesine rağmen  “Erzurum’dan gerisini haritadan silelim” diyen kişilerin sayısı gerçekten hiç az değildir.

 Bunun bir de tersini düşünün. Yani, bir Almanın “Yahudileri seviyorum”, bir Türk’ün “Kürtleri seviyorum”, bir Ermeni’nin “Türkleri seviyorum” dediğini düşünün. İlk bakışta oldukça güzel ve zararsız gözüküyor. Oldukça insani ve doğru gözüküyor. Ancak burada bir hata var.

 Bunlar da bir tür genelleme değil mi? Bunlarda yaşanılan herhangi bir olaydan karşısındakini iyi ya da kötü anlamda sorumlu tutmak yerine genelleyerek yüzeysel bir söylem yaratmak değil mi? Tek fark, ilkinde “kötü”, ikincisinde ise “iyi” bir söylem yaratmış olması. Ancak sonuçta ikisi de karşısındakini “onlar” olarak görmüyor mu? Bu şekilde iyi bir söylem yaratan genellemenin kötü bir söylemde yaratabileceği düşünülemez mi? Ayrıca en önemlisi, karşısındaki topluluğu ayrı, kendisini ayrı görüp böyle bir söylem geliştirmek. Karşısındaki topluluk içindeki farklı sesleri, farklı renkleri değil iyi ya da kötü bir tonu duymak ve görmek. Bu iyi ya da kötü genellemeler arasında fark edilmeden kaybolan renk tonları.. Sağlıklı bir durum mudur bu?

 Öyleyse çözüm ne?

 Aslında çözüm sadece süreci kabullenmek. Geçtiğimiz yüzyıl iletişimin ve piyasanın; bütün sınırları erittiği, entelektüel birikimleri dünyanın her tarafından takip edilebilir hale getirdiği ve bu nedenle milletler arasında çok ciddi “benzeşmeler” yarattığı bir yüzyıldı. Geçtiğimiz yüzyıldan önceki yüzyıllardaki faktörlerin etkisiyle bir sosyolojik gerçeklik olan ve daha sonra ideolojik gerçeklik biçimini alan millet realitesi yeni yüzyılda zaten kendiliğinden kayboluyor. İnsanlar, kültürler, renkler, sesler benzeşiyor ve iletişim devrimi sayesinde birbirlerini daha iyi tanıyabiliyorlar. Bir maymunun düşman askeri sanılıp hapse atıldığı, insanların %85’inin hayatını doğduğu yöreden başka bir yöreye gitmeden geçirdiği, farklı toplumlardan insanların birbirlerinin yüzlerini yalnızca karşı karşıya siperlerden birbirlerine kurşun yağdırırken görebildiği dönemlerden iletişim devriminin sınırları kaldırdığı ve gelecek yıllarda kendi ülkesinin dışında bir dönem bulunmuş insan oranının tüm insanların %80-90’ı olacağı dönemlere geçiş elbette ki farklı bir dünya, farklı bir mantık yaratacaktır. Milletler yerini kendilerini yalnızca kendi kişilikleri ile tanımlayan ve bu kişilikleri düşüncelerine, beğendiklerine göre biçimlen bireylerden oluşan “gezegen ulusuna” bırakıyor..

 Burada yapılması gereken tek şey sürece kendimizi bırakmak ve doğuştan taşıdığımızı düşündüğümüz yöresel kimliğimizin artık sadece ideolojik bir söylem olarak sürdüğünü ve sanrısal bir realite olduğunu kabul etmektir..