Bir sevgili gibi yaşamak (Leyla İpekçi)

Kapitalizmin, parlak albenili giysilerini giydirip pazara sürdüğü nesnelerden birisi aşk ve sevgi. Sevgililer Günü yaklaştığında sanki sevgi, kanıtını büyük harcamalarda bulacakmış ve hepimiz de buna katılmalıymışız gibi bir telaş alıverir her yeri. Ne kadar harcarsan o kadar seviyorsun!

Sevginin, kaynağından koparılıp pazara düştüğü yerde, alınıp satılan bir nesne olan aşk da soysuzlaşmış halde. Her şeyi, yerine yenisi konulabilecek bir protez hâline dönüştürmüş olan modern ruhsuzluk, sevgiye de aynı tarifeyi uygulamakta gecikmiyor. Protez sevgiler ve sevgilileri ile “bir sevgili gibi yaşamanın” ne olduğunu unutmuş ve sahte sevgilere mahkûm olmuş vaziyette insanlık.

“Bir Sevgili Gibi Yaşamak” birkaç yıl önce okuduğum ve bu günlerde tekrar okumak zorunda hissettiğim bir kitap. Yürek safından bir vicdan insanı ve hikmet burcundan bir sanatçı olan Leyla İpekçi’nin 2007 yılında basılmış çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanan yazılarının ve hiç yayımlanmamış bir takım başka yazılarının derlendiği bu kitap.

“Varlıkların yaratılış hikmetini insanda aradım yıllarca. İnsandan insana bakmakla içimizdeki bilginin tüm boyutlarını kavrayabileceğim öğretilmişti bana. Başkasından kendine ve kendinden başkasına bakmakla hakîkati tavaf ettiğine inanan ‘birbirine dönük’ her yüz gibi bir perspektif yolculuğuna çıkmıştım kağıt üzerinde.

Yolun yarısına vardığımda ‘Varlık bir harftir, sen de onun anlamısın’ diyen bir sufi çağlar ötesinden işitmemle birlikte kağıdımızda aslında başından beri bir minyatür olduğunu ve harflerle kurduğum ilişkide perspektifin ancak bu minyatürün kenarında kaldığını fark ettim.

İnsan için koca bir kâinatı Yaratan, insanı da Kendi için yaratmıştı. Kendi’ni – ve kendini – bilsin diye. Perspektif’in nihâi görüş açısı olduğuna inandığımız için belki de tek gözle bakıyorduk kendimize. Oysa sahih bir bakış elde edebilmemiz için bize iki göz verilmişti. ‘Kendine dönük’ yüzlere daha iyi baktığımda, onların Rabblerine dönük olduğunu görmeye başladım böylelikle. Her şey O’nu tesbih ediyordu kendi dilinde. Bu yüzden hepimiz konuşuyorduk. Bize öğretildiği biçimde. “

Bu cümlelerle başlıyor kitap. Bir sevgili gibi yaşamak için, sevginin kaynağını bilmenin anlamı üzerine tekrar düşünmeye davet ediyor bizi Leyla İpekçi. Sevginin, hakîkatine tevdî edilmedikçe köksüz olacağını görüyoruz böylelikle. “Vahyin iç hakîkatinin zaman geçtikçe genişlediğine ve insan gerçeğinin tamamını kucakladığına, soluk aldığım her an tanıklık etmeye başladım. Zihinsel bir inançtan ziyade, ‘akleden kalp’ten gelen bir güvendi bu. İçinde tüm değişimlerin sağlamasını barındıran bir kanıt yerine geçiyor artık bu içi bilgi benim için. Bir başkasından öğrenilmeyecek, ancak kendi içine bakarak keşfedilecek en değerli bilgi bu. En fıtrî niteliğimiz.”

Sevgi ile vicdan bir arada ve birbirinden ayrılamaz bir bütünlük oluşturamazsa, kapitalizmin bir ticari metâ hâline döndürdüğü her iki kavramın da alınıp satılmasına ve bir değiştirme nesnesi hâline döndürülmesine engel olamayız. “Vicdanı adaletin ilahî boyutundan soyutladığınızda, hak arayan herkes, kendisinin veya bir başkasının neyi hak edip etmediğinin hükmünü vermeye kalkışıyor. Er ya da geç. Hiçbir mutlağa boyun eğmediğini söyleyenler de bu kez bu ‘esnek’ durumu ilahlaştırıyorlar örneğin. Ve tüm bular bizi en kestirme yoldan faşizme çıkardı, çıkarıyor hep.”

Leyla İpekçi sevginin bölünebilen bir şey değil, tam tersi tüm insanlığa(ve kâinata) yayıldıkça ‘bir’e daha çok yaklaşan bir şey olduğunu anlatıyor. “ ‘Bakış açımızda’ soyutlayalım kendimizi. ‘Dünya görüşümüzü’ fırlatalım bir kenara. İlk kez görüyormuşcasına saf bir niyetle bakalım insan!” Saf bir niyet! Her şeyin başı ve en birinci şartı! İşte bu saf niyet bir sevgili gibi yaşamanın kodlarını ortaya koyuyor. Birini sevmek, başkasını, herkesi Yaratan’dan ötürü sevmek demekken, bize tuttuğu aynada, öldüresiye sevdiğini söyleyen, sevdiği için başkalarının sevgilerini, sevgililerini ezmeye, yok etmeye ve öldürmeye çalışanların sevgisinin bir “sevgili” sevmesi olmadığını görebiliyoruz.

Kalp, sevmenin yuvası iken, sevmenin yönteminin ipuçlarını da kadîm tasavvufî kavram “akleden kalp” örneğiyle veriyor Leyla İpekçi. “Aklınızı Rabb’inize teslim ettikten sonra onu emanet aldığınızda, eskisinden daha iyi kullanmaya başlamış olabilirsiniz. Neden ve sonuç ilişkilerini araştıra araştıra bir gün bu anlama çabalarıyle yüzünüzü ‘ilk neden’e çevirmiş olabilirsiniz. İlk neden: Sebep ve sonuç ilişkilerinin hepsini kendinde barındıran ‘asli neden’. Analiz ve sentezlerle bilim gibi ‘ikincil nedenler’i açıklayabilenlere, bu aslî neden’in her değişimi kapsayabilen kuşatıcılığına, bir türlü değemediklerini hangi sözcüklerle ifade edebilirsiniz?”

“Bir Sevgili Gibi Yaşamak” birbirinden asla ayrılamaz bir bütün olan hakîki sevgi ile vicdan arasındaki ilişkiyi gösteren birbirinden güzel ve düşündürücü yazılarla dolu. Hikmeti, anlayabileceğimiz bir dille anlatmaya çalışan sûfi ve bilgelerin yolundan giderek, bizlere vermek istemenin sorumluluğunu gösteren bir insanın, Allah’tan emanet aldığı için herkese yeten sevgisini, zaman zaman da çığlıklarını duyabileceğimiz bir kitap.

Sevgililer günü gibi günler kapitalizmin yarattığı tapınma ihtiyacına bir cevap adetâ. “İnsan varoluşundan tapınma ihtiyacını soyutladığınızda, fıtrattan gelen tapınma gereksinimi artar ve yatay bir eksende her mefhuma doğru yayılmaya başlar giderek: Cinselliğe, ihanete, ırka, toprağa, ulusa, psikoloğa, şarkıcılara, futbolculara, katillere tapınma katsayısının günümüzde bu kadar tavana vurmasının nedenlerini biraz da kutsalın içini boşaltarak ‘seküler’i kutsal ilan etmemizde aramalıyız.” Sevginin asıl sahibinin bilinmediği ve oradan köklenmeyen bir sevginin kısa bir süre sonra bencilliğe, cinnete döneceğini görmek için yeterince şey yaşamadı mı bu dünya? Merhametle, vicdanla, sevginin aynı kalpten doğan kardeşler olduğunu görmek için yeterince acı çekmedik mi?

Kitapta, İsrail’in, 2006’da Lübnan işgali ve bombalamaları ile yine aynı yılın yaz dönemlerinde yaptığı Gazze operasyonu sırasında yaptıkları ile ilgili yazıları okuyunca insanlığın hiç ders almadığına tekrar şâhit oluyorum. Rachel Corrie’nin yaptığını tekrarlamaktan aciz bir insanlığın gözüne tutulmuş bir ayna olarak kitap, bize, utancımızı hatırlatıyor yeniden.  Annesine yazdığı mektupta “Dünyada böyle bir zulmün kıyamet koparmadan gerçekleştirilebileceğine inanamıyorum. Canımı yakıyor, geçmişte de yaktığı gibi, dünyanın böyle korkunç bir hâle gelmesine göz yumuşumuza tanıklık etmek…” diyen Corrie’nin “şehâdetinden” bu yana değişen bir şey yok! İnsanlığın vicdanı o zaman çıktığı tatilden ( o zamanlar çoğu ‘vicdan sahibi yazar’ tatilde – deniz kenarında – oldukları için bu konuda bir eylem yapamamış, bir yazı bile yazamamışlardı…son Gazze katliâmında da pek bir fark yok gibi…) hâla dönmüş değil!

Kitap aracılığıyla daha iki yıl önce Gideon Levy’nin yazdıklarından hareketle Gazze’ye bir daha bakmam gerekti : “Gazze’nin büyük kısmında elektrik yok. Çünkü buradaki tek elektrik trafosunu İsrail bombaladı. Elektrik üretilmediği için evlere su dağıtılamıyor. Gazze’de çöp yığınları dağ gibi olmuş, ‘medeni dünya’nın uyguladığı ambargo yüzünden, hükümet maaşları da ödeyemiyor. Geçiş noktaları sık sık kapandığı için Gazze’de yaralı ve acılı birçok insan ölmeyi bekliyor, kimi çoktan öldü. İsrail son iki ayda 224 Filistinli’yi öldürdü. Çoğu sivillerden oluşan ölümlerin yaşanmadığı gün geçmiyor. Hastane olduğu söylenebilecek tek yerde hayatları boyunca sakat kalacak, uzuvlarını kaybetmiş çocuklar…”

“Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi sevdim” diyen Rabb’imize borcumuzdur bizim sevmek. “…yeryüzünün halifesi olan insanın Allah(cc) için yaratıldığını, geri kalan her şeyin de insan için yaratıldığını fısıldar bize.” İnsan olmanın sorumluluğu işte budur. “Dağa verilince ortasından yarılan emanetin taşıyıcısı olmak!” Leyla İpekçi kitabında ilk zikir olarak sevgiyi örnek veriyor ve “O onları sevdi, onlar da O’nu…”ayetini örnek gösteriyor. Sevginin böyle bir boyutuna açıldığı anda bu sevginin sorumluluğunu taşımak, bir sevgili gibi yaşamak demek değil midir? İşte ancak böyle bir sevgi, bütün insanlığı kucaklayan sahici bir sevgi olmaz mı?

Sevgiyi aklın bir türevi sandığı için, metâ hâline dönüştürmeye başlayan modern tağutluğa karşı hakîki sevginin kaynağını anlamaya davet ediyor bizi Leyla İpekçi : ” Zihnimiz ‘eşsiz ve benzersiz’olanı ‘tüm eksik sıfatlardan münezzeh olan’ı, ‘doğmamış ve doğrulamaz olan’ı algılamakta zorlanır, çünkü zihin, ancak bölerek tanımlamayı becerir: ikilikler katıdır zihin. Zıtlıklara gereksinimi vardır ayırt edebilmek için. Güzel ve çirkini, iyi ile kötüyü…

Oysa biraz daha düşey bir yol izlendiğinde, kalbe yani keşf mahalline varılır. Orada insan diliyle üretilmiş nice kavramın, ideolojinin ve tanımın ‘bir’de eridiğini ve ‘konuşan’ın Yaratan olduğunu sezmeye başlarız. Tüm ikiliklerin içinde yer bulabildiği ve Hakîkat’i kuşatan o ilk neden’in tüm neden sonuç ilişkilerini kapsadığını fark ederiz. Kainâttaki değişimlerin ‘bir’ olduğunu biliriz. Akleden ve keşfeden kalbimizden.”

Mecazî olarak bile olsa Sevgili ile “bir olmanın” ve onu kendisinden ayırmamanın, yani gerçek sevginin yolunu gösteren bu cümleler bugün dünyada unutulmuş olan irfanın da ipuçlarını verir mahiyette.

Arzu ve hırs nesnesi haline getirdiğimiz hayatlarımız sevgiye de yer bırakmıyor; aşk ve sevgi dediğimiz şeyler birer sahte ilâh oluvermişler, biraz kurcalasak kendi elimizle kırabilecek olduğumuz bir ilâh! Kendi nefsimizin yarattığı,  sadece bizim olan, paylaşmayı reddettiğimiz diğer tüm sahte ilahlar gibi! ” Her beğendiğinizi arzu edebilir, her arzuladığınızı elde edebilirsiniz. Artık sizi belirleyen, ihtiyaçlarınız değil, arzularınız. Arzu sektörü böyle çalışıyor. İhtiyaç fazlasıyla…” ihtiyaç fazlasından kalmış parlak ama içi boş sevgiler, arzumuzu karşılamak için işte böyle pazara sürülüyor. Sevgililer günü de bu pazarların büyüklerinden! Sessiz, içten ve yerine başka bir şey geçirilemez hakîki sevginin yerine gösteri dünyasının şartlarına uyum sağlamış, protez bir sevginin pazarı!

“Artık ne zamandan beri ‘Sevgili’nin yolunda olduğumu sorduklarında müzisyen Ahmed Cemal’den duyduğum şu sözü tekrarlıyorum: ‘ Doğduğumdan beri.’ Yalnızca yoluma yığılmış irili ufaklı onca tanımlama yüzünden kıpırdayamıyormuşum bir türlü.”