Küreselleşme Korkusu 3

Birinci Bölüm

İkinci Bölüm

  Bu yazıyı okuyacak kıymetli dostlarımdan ricam “liberal” etiketi altında en saf haliyle ortak makul kabullerde hem fikir olduğumuzu unutmamaları.  Ancak bana göre kabuğu kırmanın zamanı gelmiştir.  Bu kabuk nedir derseniz içselleşen “kutsal piyasa” söyleminin, her karşı argümanın ya da uluslar arası düzeyde her problemin çözümü olacağı sanrısı.  Bunu sürekli tekrar ederek kendimizi uyuşturuyor ve kafamızı kaldıramadığımız rakamlarla en çok da “liberal” felsefeye zarar veriyoruz.  Unutulmamalı ki, “Liberalizm her şeyden önce bir ahlak felsefesidir”.  İdeolojiden bağımsız düşünebildiğimiz ölçü de bu ahlak felsefesini kavrayabilir ve yarım binanın üzerine bu toprağın mayasının çalındığı  yeni yapıtaşları koyabiliriz.  Evrensel değerlere bu yolla yapacağımız katkı hiç şüphesiz, değerleri ilerletecek ve daha fazla bize ait hissedebileceğimiz, daha fazla sahip çıkabileceğimiz bir ahlak felsefesi oluşmasını sağlayacaktır. 

     Dostlukla…      
 
 

Sermayenin, ucuz üretim faktörleri, düşük vergiler, “deregülasyon” olan yerlere gitmesi, finansal küreselleşmenin arzu edilen bir sonucudur.  Artık sermaye, özelleştirme, finansal serbesti, en sınırlı sosyal uygulamalar neredeyse oraya akarken, sosyal demokrat yaklaşımların bile bu blokta yeri olmayacaktır. 

Bizim açımızdan “sevindirici” kabul edilebilecek bu gelişme sosyal demokrat yaklaşımlara alternatif olarak öne sürdüğümüz, piyasa serbestisinden doğan “doğal” zenginleşme ile desteklenmelidir. 

 Bu bakımdan deregülasyon sınırların olmadığı liberal bir dünyanın baskın stratejisidir. Devletler daha düşük vergi oranları, daha ucuz üretim faktörleri ve daha kısıtlı sosyal olanaklarla sermayeyi ülkelerine çekmek için rekabet edecekler, bunun doğal bir sonucu olarak   -diğer faktörler sabit tutulduğunda- en rekabetçi devlet en hızlı şekilde zenginleşecektir. 

Sınırlı  evrende baskın bir stratejinin varoluşu karar kuramına göre bir benzeşmeyi de beraberinde getirecektir. 

     Küreselleşme için bu karar modellerinin incelenmesinde “benzeşme teorisi”  ortaya atılmıştır. Bu teori şu şekildedir; 
 
 
 

     1-)Bütün  ülkeler sermayeyi kendilerine çekmek için benzer sermaye dostu politikalar güdecekler ve yerel politikalar arasındaki farklar ve demokrasiler etkisişleşecektir. 

     2-)Politikaların benzeşmesi sonucunda ülkelerin refahları büyümeleri ve yatırımları da benzeşecek ve doğru sermaye dostu politikalar uygulayan fakir ülkeler, sermaye akımlarından aslan payı alacaklar ve hızla ekonomik büyüme yoluyla zenginleşeceklerdir 

     3-)Son olarak da doğal ya da yapısal nedenlerden örneğin: Ulaşım yetersizliği, kaliteli iş gücüne sahip olmamaları, lokasyon dezavantajları ve bazı nedenlerden dolayı dezavantajlı ülkeler riskin yüksek olması nedeniyle sermayeyi çekmekte başarısız olacaklardır.¹

      

     İkinci argümandan yola çıkarak bunun pratikte her zaman böyle olmadığını söylemek bile entegrasyonun etkin rollerini paylaşan (imf, dünya bankası gibi) örgütlerin başarısına iyimser bir yaklaşım olacaktır.  
 

     Piyasa bir süreçtir.Talan olabilir:

     NAFTA nın yürürlüğe girmesinin hemen ardından (1 ocak 1994)herkesin bildiği gibi aynı gün chiapas bölgesinde zapatista ayaklanması başladı ve Kurumsal Devrimci Parti’nin (PRI) başkan adayı Colosio bir suikast sonucu öldürüldü. Ağustos 1994’te, Yale Üniversitesi mezunu ekonomist Ernesto Zedillo başkanlık seçimini kazandı. Eylül 1994’de PRI Genel Sekreteri Ruiz Massieu da bir suikaste kurban gitti. Aralık 1994’de, Zedillo’nun görevi devralmasını izleyen günlerde pezo değer yitirmeye başladı ve finansal kriz patladı. ³ Şimdi Meksika, ABD destekli bir kurtarma operasyonunun ardından, bilinen IMF patentli kemer sıkma politikaları izliyor ve faturayı da bilindiği gibi halk ödüyor. Bu senaryo ilginç bir biçimde bize tanıdık gelmeli.

     Meksika için piyasa başarısızlığı kabul edilebilir mi? Özellikle hızlı bir liberalizasyon sürecinden geçen ve iktisatın pozitif normlarına göre piyasa başarısı için gerekli olan hammadde, lokasyon, işgücü gibi olumlu faktörlere rağmen başarısız olan piyasalar liberal görüş çerçevesinde nasıl açıklanacaktır? 

      Meksika’nın  NAFTA bölgesel entegrasyonunun ardından yaşadığı bu krizin tümüyle yerel olup uluslar arası konjonktürden bağımsız gerçekleştiğini de belirtelim. 

      “Meksika, yüksek faiz oranları, vergi cennetleri, sözde politik ve döviz kuru istikrarı peşinde tüm dünyada akıp duran aşırı  miktarda, çok oynak ve spekülatif sermaye kitlesinin nelere neden olabileceğinin yaşayan örneğidir. Bu sermaye, tüm ülkeleri mevcut sermaye birikiminden de edip arkasında derin bir tahribat bırakarak çeker gider“.² 

        Bu konuşma Meksika’nın 1982 dış borç krizinin hemen ardından dönemin başkanı Lopez Portillo tarafından Birleşmiş milletler genel kuruluna hitaben söyleniyordu. 

     Amerikan Kongresi’nin onayından sonra 1 Ocak 1994’te yürürlüğe giren NAFTA’nın, önce isminin biraz yanıltıcı  olduğunu vurgulamakta yarar olabilir. Çünkü anlaşmanın asıl etkisi serbest ticaret alanında değil, yabancı sermaye yatırımları ve sermaye mobilitesi üzerinde görülüyor.⁴

     Sermaye hareketlerini IMF, Dünya Bankası gibi uluslararası mali” kuruluşların da telkiniyle liberalleştiren, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu gelişmekte olan ülkelerin hemen hepsi böyle bir krizle karşılaşmışlardı. Hele Latin Amerika’da ’70’li yıllarda Arjantin, Şili ve Uruguay’ın hızlı dışa açılmaları sonucu yaşanan acı deneyin belleklerde canlı olması gerekirdi.

     Serbest piyasanın sağlıklı işlemesi için belirli kurumlara ihtiyaç vardır. Bizde de rahmetli Özal’ın beklide en büyük hatasıdır. Bu kurumsal alt-yapı oluşmadan gerçekleştirilen reformlar özellikle ödemeler dengesi açısından ülke için felaketle sonuçlanabilir. Küresel ölçekte yönetilen bir liberalizasyon uluslar arası  kurumların oldukça etkin bir biçimde çalışmasını zorunlu kılıyor.

     Peki normatif kaygılarla sürece baktığımızda bu günün ışıldayan ekonomileri “Asya kaplanları” daha az mı çile çekiyorlar?

     Piyasa bir süreçtir. İnsanlar açlıktan ölebilir: 

     JAKARTA -“Ona ne yaptığını sor – etikette ne yazıyor, etiket ne biliyor musun? Dedim elimi arkama uzatıp gömleğimin yakasını çevirirken.  Endonezyalı bu işçiler artık benim gibi insanlara alışmışlardı:  Nike, the Gap ve Liz Claiborne gibi çok uluslu şirketler için kesip diktikleri ve yapıştırdıkları fabrikalardaki kötü çalışma koşulları hakkında sorular soran yabancılar.  Fakat bu dikişçi kadınlar evde, asansörde karşılaştığım yaşlı konfeksiyon işçilerine hiç benzemiyorlar.  Buradakilerin hepsi genç,  bazıları onbeş yaşında;  çok azı yirmi bir yaşın üzerinde.  1997 Ağustosunun bu gününde, söz konusu olan kötü çalışma koşulları Jakartanın dışında Kawasan Berikat Nusantar sanayi bölgesindeki Kaho Indah Citra konfeksiyon fabrikasında greve neden oldu.  Günlük 2$ karşılığı para kazanan Kaho işçileri için sorun, uzun fazla mesai çalışmalarına zorlanmaları ve bu emeklerinin karşılığında yasal oranda ödeme yapılmamasıydı.  Üç günlük bir iş bırakma eyleminden sonra yönetim, iş kanununun olabildiğince esnek olduğu bölgede çok tipik olarak uygulanan bir uzlaşma yolu önerdi:  Fazla mesai artık zorunlu olmayacaktı ancak bedel yasadışı olarak düşük kalacaktı. 2000 işçi dikiş makinelerinin başına döndü ;yönetim tarafından grevin ardındaki sorunun başı oldukları düşünülen 101 genç kadın hariç. Bu kadınlardan biri bana “Şu ana kadar durumumuz kesinleşmedi” dedi, umutsuzlukla dolup taşarak ve yardım alabilecek bir yerden yoksun⁵.  

     1991 Tayland krizini hatırlayanlar Endonezya, Malezya gibi çevre ülkelerin dünya ekonomisinde ne kadar ciddi bir rol oynadığını biliyorlar. Tayland parası üzerinden gerçekleştirilen geniş ölçekli bir spekülasyon çevre ülkelere sıçramış ve çok uluslu şirketlerin büyük ölçüde üretim tesislerinin bulunduğu Endonezya, Malezya gibi ekonomileri sallamıştı. Bütün dünyanın krize sürüklenmesinde bu ikinci dalga anahtar rol oynuyordu çünkü bu coğrafya yeni dünyanın üretim merkeziydi ve burada ki bir daralmanın tüm dünyada ki hammadde fiyatlarını etkileyebileceğini de bu şekilde tecrübe etmiştik. 

     Ödemeler dengesi hammaddeye bağlı olan Rusya gibi daha büyük ekonomilerin çöküşü de bu sayede gerçekleşmişti. 

     Dünyaya entegre olmuş bu ekonomilerin çalışma şartlarının ve ekonomik koşullarının iyileştirilmesi düşüncesi bir arpa boyu kadar yol alınmamış olsa da 20 yıldır sürüyor. Piyasanın bir süreç olduğunu hepimiz biliyoruz ancak dile kolay bir jenerasyon bu Logo ağırlığı altında ezildi. Peki dünyayı birbirine bağlayan kutsal bir ödev için mi? Hayır. Sadece subjektif faydası “yaşam tarzı” olarak addedilebilecek lüks bir ürünün üretimi için. Peki bunu tüketebilecekler mi? Yine hayır. Bu ürünler hiçbirşey üretmeyen firmalar tarafından satın alınıp üzerine Tommy Hilfiger imzası atıldıktan sonra seçkin batılılara satılacaklar. 

     .”Tommy Hilfiger , kıyafet üretme işiyle ,imzasını atmakla olduğundan daha az meşgul.Şirket tamamen lisans anlaşmalarıyla işliyor;Hilfiger tüm ürünlerini başka şirketlerden oluşan bir gruba yaptırıyor:Jockey International ,Hilfiger iç çamaşırları yapıyor;Pepe Jeans London ,Hilfiger kotları üretiyor;Oxford Industries Tommy gömlekleri yapıyor ;Stride Rite Corporation da ayakkabılarını yapıyor.Peki Tommy Hilfiger ne mi üretiyor?Hiçbir şey .⁶ 

     Bir ideoloji olarak tüketim burada kendisini gösteriyor ve tüketicinin saptırılan karar mekanizmaları bu suça hepimizi ortak ediyor.Diesel’ın sahibi Renzo Rosso bu korkunç gerçeği bir “marketing detayı” olarak Paper dergisine şöyle özetlemişti:  

     ^“Biz bir ürün satmıyoruz biz bir yaşam stili satıyoruz.  Bir hareket yarattığımızı düşünüyorum …Diesel kavramı her şeydir.  Yaşama biçimidir, giyinme biçimidir bir şeyi yapma biçimidir.⁷ 

      Bireysel algı çerçevesinde sürdürülebilecek bu tartışma buzdağının görünen kısmı peki evrensel değerleri özümseyememiş kitlelere ancak evrensel değerlerle kontrol edilebilecek teknolojileri sunduğumuzda bunun olumsuz sonuçlarını serbest piyasadan ve küreselleşmeden bağımsız kabul edebilir miyiz?  

Piyasa bir süreçtir. Kız çocukları gömülebilir: 

      Erkek çocuk tercihlerinin Güney Doğu Asya kültürlerinde olduğu gibi kız çocuklarının gömülmesi anlamına gelebileceği gerçeği eminim hepimizi dehşete düşürüyor.  Peki bunu yapmak isteyen insana küreği uzatır mıydınız? Diye sorduğumuzda yürekten bir hayır diyoruz.  Ancak DNA WorldWide ve Nimbles Diagnostics gibi Amerikan firmaları demiyor. Hatta bu küreği satıyorlar.⁸ 

     Çin’de günümüzde 100 kıza 117 erkek bebek tekabül ediyor.⁹ Çoğu zaman erkek çocuk sahibi olmak isteyen aileler yukarıda adı geçen firmalara başvurarak bebeğin cinsiyetini 3-5 günde %99.999 kesinlikle belirleyebiliyorlar. Sonu kürtajla bitecek olan bu enformasyon akışı bir piyasa problemi değil elbette. Ancak günümüz koşullarının bu korkunç kabul edilebilecek uygulaması finansal liberalizasyonun bir sonucu. 

Piyasa bir süreçtir.İnsanlar böbreklerini satabilir: 

     Dünya Sağlık Örgütü`nün verilerine göre 2005 yılında dünya genelinde 66 bin böbrek nakli yapıldı ancak böbreğe ihtiyaç  duyan hasta sayısı bunun yaklaşık 10 katı. Organ arzı ile talebi arasındaki bu ciddi fark, yasadışı organ ticaretini tetikliyor. Bundan daha kötüsü Filipinler gibi bazı ülkelerde denetlenmesi olanaksız hale gelen bu süreç yasallaşmış.  

     Bu eylemin yapılışından ziyade ne için yapıldığı daha büyük önem arz ediyor.  Bir insanın hayatını kurtarmak için insanlar kendi rızalarıyla organ bağışı yapmıyorlar.  Filipinlerin varoşlarında yaşayan bir aile reisi bir taksi alıp geçimini sağlamak için “zorunlu” olarak organ bağışında bulunuyor. 

Daha çok daha çok daha çok reklam: 

     Marka olgusunun ilk sekteye uğradığı “Marlboro cuması” krizinden bu yana işletmeler markanın değerini daha net olarak keşfettiler ve bunun için gerekli olan harcamaları yapmaya başladılar. 

     Özellikle “marka” kavramı için durgunluk kabul edilebilecek 1989 döneminden başlayarak bu işe para yatıran işletmeler kazançlı çıktılar. 
 
 
 

     (Rakamlar milyon dolar cinsinden.)¹⁰

	1989	1990	1991	1992
NIKE	100$	175$	225$	230$
REEBOK	45$	75$	130$”	140$

      

      Nike ve Reebok firmalarının kriz dönemi harcamalarını görebileceğimiz bu tabloda şirket fonlarının büyük bir kısmının pazarlama faaliyetine harcandığı iddia edilebilir. Bu tablodaki rakamlar yalnız “tutundurma” faaliyetlerinden reklamları kapsamaktadır. 

      İmajın özsermayeye direk etkisinin keşfedilmesi klasik iktisat için yeni ve çok büyük bir problemi de beraberinde getirdi. Faydanın subjektif olarak ölçüldüğü bir piyasada arz-talep fonksiyonu ve buna bağlı olarak denge fiyatı için artık iki nokta saptanabilir. 

      Birincisi klasik iktisatın bildiğimiz arz-talep fonksiyonunda denge fiyatı toplam taleple toplam arzın kesiştiği noktada “olması gereken yerde” oluşması halidir. Bütün piyasa kuramı buradan başlayarak örülür, serbest piyasanın herkesin lehine olan görünmeyen eli burada devrededir ve sağlıklı olarak çalışmaktadır. 

      Ancak tutundurma faaliyetleriyle ürüne yüklenen ek fayda, ek bir maliyeti de beraberinde getirir burada aynı ürün iki şekilde algılanır ve iki ayrı denge fiyatı bulabilir. “Marka” algılanan ürüne daha yüksek ücreti ödemeyi kabul eden tüketici farkında olmadan firma davranışını da bu yönde tetikler. 

      Bu belirli fiyat aralıklarında normal bir malın Veblen eğilimler göstermesine neden olur. Bunu tespit eden firmalar doğal olarak bütçelerinin daha büyük bir kısmını pazarlama faaliyetine harcarlar. 

Bu savı destekler nitelikteki en önemli istatistik 1998 Birleşmiş Milletler İnsani Kalkınma raporudur bu rapora göre “küresel reklam harcamalarındaki büyüme dünya ekonomisindeki büyümeden 1/3 daha fazladır.” ¹¹ 

     Bu pratik olarak şu anlama geliyor. Bir firma yeni üretim teknolojilerine ya da çalışanlarına harcayabileceği bir büteçeyi tüketicinin “homoeconomicus” rasyonel davranış biçimini saptırmanın bir aracı olarak kullanmayı tercih ediyor ve doğal olarak edecektir.

     Biraz daha açarsak tüketici “Marka ideolojisini” öz ürünün reel faydasına tercih ettiği noktada Jakarta’da günde 2$’a çalışan işçilerin daha az maaş almasını ya da dünyanın bu sebepten ötürü şu an sahip olmadığı ancak olabileceği üretim teknolojilerinden mahrum olmasını sağlar.

     Yani tüketici farkında olmadan “Audi” marka arabayı uçan arabaya tercih etmektedir. Dünyanın çok daha iyi üretim teknolojilerinden yoksun bırakılması korkunç bir piyasa başarısızlığı  olarak addedilebilir.

     Mal ve ürün çeşitlerini anormal derecede fazla oluşturup fiyatlandırarak ve tutundurma faaliyetlerine yüksek bütçeler ayırarak tüketicinin davranışını saptırmaya yönelik “Kaos pazarlama” gibi sistemlerde şüphesiz ki serbest piyasanın işleyişini tehdit eden ancak piyasa kuralları gereği piyasada uygulanabilir sistemlerdir.  

      Bu bireysel hak ve özgürlüklere de yapılan bir saldırıdır aynı  zamanda. Bir ekonomistin entelektüel birikimine sahip olmasını beklemeyeceğimiz tüketicinin mahrum kaldığı üretim teknolojilerinden onu kim haberdar edecektir? Ya da  benim gibi bunu talep edenlerin bir şansı var mı? İnanıyorum ki bir anket yapsak insanların büyük bir kısmı daha sıcak tutan bir kazağı ya da daha sağlıklı bir besini daha fazla reklama tercih edecektir. Peki durum böyleyken yaptığımız seçimlerle neden sürekli firmaların marketing bütçelerini şişirmek zorunda kalıyoruz? 

      Bu ve bunun gibi pek çok problem “sistemin ürettiği” ancak sisteme olan sonsuz görevden çözülmesi için adım atılmayan sorunlardır. 

      ÇÖZÜM:  

     Çözüm yeni dünya da insanın hak ve özgürlüklerinin tanımlandığı gibi “insana, insan olmanın ödevlerinin tanımlanmasıdır”.  

      Her bireyin yaşama hakkı olduğu gibi, her bireyinde yaşamı  koruma ödevi olmalıdır. Her bireyin hukuk karşısında eşit muamele görme hakkı olduğu gibi, her bireyinde başkalarının hukukunu gözetme ödevi olmalıdır. 

      Kolektivist bir refleks olarak algılanabilecek bu yaklaşım uluslar arası  örgütlerin etkinliğini artırabilir ve belirli bir zümrenin kokteyl partisinden gerçekten sorun çözen ve tüm dünya insanlarını ve bunların ortak değerlerini koruyabilen bir anlayışa götürebilir. 

      Birbirimizin ne yaptığını umursayamayacağımız bir dünyayı artık  çok geride bıraktık. Okyanusun ötesinde adamın biri üretim yaptığı  için benim topraklarımın çölleştiği bir dünya da yaşarken hiç kimse kendi egemenlik alanını, iç işlerini dokunulmaz zannetmesin çünkü artık biz bir kişiyiz kardeşim. 
 

Kaynakça

1 Çok uluslu şirket beklentileri adlı  bir makaleden prof.dr.Muammer Doğan 

2 R.N. Taylor, Hot Money, Unwin Paperbacks London 1988, s. 60.  

3 Wiser, James  Political Philosophy: A History of the Search for Order 

4 The Global Reader: and Introduction to the Globalisation Debate, Polity Press,

London, 2000 

5 Naomi Klein No Logo s:17 

6 Naomi Klein No Logo s:47 

7 Naomi Klein No Logo s:44 

8 Mehmet Yılmaz “Kadınsız bir dünyaya doğru” http://www.derindusunce.org/2008/03/07/kadinsiz-bir-dunyaya-dogru/  

9 Mehmet Yılmaz “Kadınsız bir dünyaya doğru”http://www.derindusunce.org/2008/03/07/kadinsiz-bir-dunyaya-dogru/ 

10 Naomi Klein No Logo s:53  

11 Joel Bergsman, “Income Distribution and Poverty in Mexico”, World Banc, 1980. Income.

…Bu makale ilginizi çektiyse…

Liberalizmin Kara Kitabı

Liberalizm asırlardır bir çok aşamalardan geçmiş, tarihi olaylarla kendisini imtihan etmiş bir düşünce geleneği. Değişmiş yanları var ama sabitleri de var. Bu sabitlerin içinde liberalizmin tehlikeli yönleri hatta YIKICI UNSURLARI da var. Bunları ortaya çıkarmak için “doğru” soruları sormak ve liberal perspektifte kalarak yanıt aramak gerekiyor… Büyük bir kısmı bu gelenekten olan düşünürlerin fikirlerinden istifade ederek liberalizmin kusurlarını ele alıyoruz bu kara kitapta: Adam Smith, Mandeville, John Stuart Mill, Hayek, Friedman, Röpke, Immanuel Kant, Alexis de Tocqville, John Rawls, Popper, Berlin, Mises, Rothbard ve Türkiye’de Mustafa Akyol, Atilla Yayla, Mustafa Erdoğan…

Liberallere, liberalimsilere ve anti-liberallere duyurulur.

Buradan indirebilirsiniz.

 

Liberalizmin Ak Kitabı

1930 model bir ulus-devletin, bir “devlet babanın” çocuklarıyız. Son derecede “Millî” bir eğitim gördük, öğrenim değil. Hayatta işimize yarayacak meslekî bilgileri ya da eleştirel bir bakışı öğrenmedik “millî” okullarda. “Varlığımızı Türk varlığına armağan etmek” için eğitildik, eğilip büküldük.

Liberallerin dilinden düşmeyen “Bireysel haklar ve özgürlükler” bizim gibi Kemalist çamaşırhanelerde yıkanmış beyinler için çok yeni. Türkiye’de yaşayan insanların ulus-devlet boyunduruğundan kurtulmasında önemli bir rol oynuyor liberaller. Biz de bu kitapta liberalizmin temel tezleriyle uyumlu, bu fikir akımına doğrudan ya da dolaylı destek veren makaleleri birleştirdik. Buradan indirin.