Kürt Sorunu Bir Milliyetçilik Sorunudur (Hüseyin Kalaycı)

Röportaj: Ahmet İhsan Kaya, Said Bahadır

Doktorasını “Kanada-Quebec sorunu” üzerine yapan Hüseyin Kalaycı, Maltepe Üniversitesi’nde çok-kültürcülük, milliyetçilik, federalizm, Avrupa Birliği gibi konularda çalışıyor. Kalaycı’nın Quebec sorunu üzerine yazdığı “Ulus-Devletin Başağrısı: Ayrılıkçılık” isimli kitabı geçtiğimiz aylarda yayınlandı.

Kürt Sorunu sizce nasıl bir sorundur, Kürt Sorunu’nu Ermeni, Rum ya da diğer azınlıklarla ilgili sorunlardan ayıran nedir?

Kürt Sorunu bir milliyetçilik sorunu. Kendisini “ulus” olarak tarif eden ve bu nedenle mevcut devletlerin uluslarının sahip olduğu hakların aynısını sahip olmak isteyen bir grubun siyasi mücadelesi. Her şeyden önce Kürtler ulusal kimliklerinin tanınmasını talep ediyorlar. Bu yüzden bu sorunu demokrasi ve bireysel haklar ve özgürlükler bağlamında ele almak çözüm üretmeyebilir, zira bu sorun öncelikle bir milliyetçilik sorunudur. Kürt Sorununu demokrasi ve adalet bağlamında ele alarak çözmeye çalışmak hayal kırıklığı yaratabilir. Türkiye’nin yeterince demokratik bir ülke olmaması, insan hakları ihlallerinin giderilememesi, Kürt sorununun insan hakları bağlamında çözülebileceği gibi bir yanılsama yaratıyor. Elbette bu sorunda tarafların şiddete başvurmasında en önemli etken Türkiye’nin yeterince demokratik ve adil bir ülke olmamasıdır. Ama demokrasi ve adalet sorunlarını halletseydik de bu ulusal kimliği tanımadan Kürt sorununu tümden çözebileceğimizi düşünmüyorum.

Egemenliğin ulusa ait olması ve devleti meşrulaştıran tek şeyin ulus olması, bir noktada bizi tek devlet, tek ulus anlayışına götürdü.

Ulus devletçi anlayışın türevi olarak mı veya ulus devleti meşrulaştırmak için mi “her halkın kendi kaderini tayin” gibi bir hakkı olduğu iddia edildi?

Şimdi orada büyük bir karışıklık var. Çünkü BM ve uluslararası hukuk hem bir taraftan her halkın kendi kaderini tayin hakkı olduğunu söylüyor, hem de her ülkenin toprak bütünlüğünün vazgeçilmez bir unsur olduğunun altını kalın çizgilerle çiziyorlar. Çatışma da buradan çıkıyor. Bir yandan, her devletin toprak bütünlüğünü korumasının en doğal hakkı olduğu varsayılıyor, diğer yandan da her halkın kendi kaderini tayin hakkı olduğu öne sürülüyor. Ayrıca şöyle bir varsayım da var. Her devlette sadece tek bir halk bulunur, bir devlet kurulduğu andan itibaren de o ülkedeki halkın kendi kaderini tayini tecelli etmiş olur. Oysa devletlerin içinde birden fazla halk bulunur. Halk da çok net tanımlanabilmiş değil, aslında ne ulus, ne halk ne de etnisitenin tanımı konusunda bir uzlaşı yok. Bu ulus için de geçerli, Kürtlerin bir bölümü kendisine ulus derken biz onları etnisite olarak tanımlıyoruz, bazıları da halk olarak tanımlıyor.

Elbette bu sorunun terör boyutunu kışkırtan, teröre başvurma konusunda önemli bir etken Türkiye’nin demokrasi ve adalet sorunu. Ama demokrasi ve adalet sorunlarını halletseydik de bu ulusal kimliği tanımazsak, bu sorunu tümden çözebileceğimizi düşünmüyorum.

Halk egemenliği eşittir ulus egemenliği mi?

Halk egemenliği dediğimiz şey de aslında ulusal egemenlikten başka bir şey değil. Demokrasi her ne kadar halkın yönetimi olarak tarif edilse de, ulus-devletler çağında ulusal egemenliğe dönüştü. Kavramları birbirine karıştırdığımız ve özellikle de devletsiz olan grupları ulus olarak kabul etmediğimiz için böyle bir sorun ortaya çıkıyor. Ulus ile devlet öylesine özdeşleştirilmiş durumda ki, devleti olmayan gruplar etnik kimlik olarak adlandırılıyor, eğer onları ulus olarak adlandırırsak devletlerini kurma yolunu da açmış oluruz gibi bir inanç var, tartışmanın ve anlaşmazlığın özü de bu aslında. Şimdi bir şekilde bir halkın kendi kaderini tayin hakkına onay verdiğimiz zaman, toprak bütünlüğü tehlikeye girecek. Bu tartışmada halkların kendi kaderini tayin hakkından yana tavır alınırsa bu sefer sınırların değişmezliği ve toprak bütünlüğü ilkesi sarsıntıya uğrayacak. Bu yüzden de devletler arasında “toprakbütünlüğü”nü koruma yönünde gizli bir uzlaşı var. Aslında açıktan bir uzlaşı var, örneğin 1995’te Kanada Quebec’te ayrılık referandumu düzenlendi. O zamanın BM genel sekreteri Boutros Ghali, dönemin Kanada Başbakanı Jean Chrétien’e “Kanada’da nasıl izin verirsiniz böyle bir referanduma, eğer Kanada gibi demokratik bir ülke parçalanırsa diğer BM ülkelerinin toprak bütünlüğünü nasıl muhafaza ederim” diye serzenişte bulunur. Dünyada yaklaşık 200 civarında ulus-devlet var ve bu devletlerin hemen hepsinde azınlık gruplara ulus dememe eğilimi var. Hiçbir devlet kendi içerisinde birden fazla ulusun yaşadığını kabul etmeye yanaşmıyor, çünkü o zaman, tek devlet, tek ulus anlayışı çatırdayacak.

Ulusla etnisite arasındaki fark için birisinin toprak bütünlüğü var, devletini kurmuş; diğeri devletini kuramamış diyebilir miyiz?

Biz onlara ulus demediğimizde onlar ‘tamam ben etnik kimlikmişim’ diyerek ulus olma fikrinden vazgeçmeyecek. Bir grup kendisini ulus olarak tahayyül etmeye ve bir ulus gibi davranmaya başladığı andan itibaren, ulus inşası başlıyor. Bir süre sonra aynı gruptan birçok kişi kendisini ulus olarak tanımlamaya başladığı anda ulus oluşmuş oluyor. Çok kaba bir tarif oldu ama şöyle söyleyeyim, ulus olmak için ne gibi şeyler gerekiyor? Mesela ortak bir tarih. Kürtlerin, daha çok mağduriyete dayanan, Türklerden ayrı bir tarihi bulunuyor diyebiliriz, özellikle cumhuriyete geçişle birlikte bu mağduriyet hisleri tırmanışa geçiyor. Ezilmiş, mazlum bir ulus inşasını gerçekleştirmek için yeterince malzemeleri var. Bunun yanı sıra, yaşadıkları topraklar da tarihi toprakları, Türklerden çok daha önce bu topraklarda yaşamaktaydılar. Anadolu’ya Balkanlardan, Kafkaslardan gelen farklı etnik gruplar belli bir bölgede çoğunluk oluşturmamaları için farklı farklı şehirlere gönderildiler. O yüzden bugün İzmir’de de Çerkez var, Kars’ta da. I. Dünya Savaşı sırasında, kendi kaderini tayin hakkındaki hâkim görüş “Wilson İlkeleri”. Anadolu’ya gelenlerin kendi devletlerini kurmalarının önüne geçmek için böyle bir politika izlendi. Fakat Kürtler hep bu bölgedeydiler, zaman zaman başka bölgelere göç verdiler ama bu göçler Kürtlerin var olan sınır bilincini değiştirmedi. Siyasi birim ve kültürel birimin örtüşmesi için bir sınıra ihtiyacınız var, çünkü her devlet bir sınırla oluşur, Kürtlerde de bu sınır bilinci fazlasıyla mevcut. Ayrıca bir ulus için gerekli olan ortak kader duyguları da var. Bu bakımdan Kürtlerin bir ulus oluşturduğunu söyleyebiliriz.

1995’te Kanada’da Quêbec’te ayrılık referandumu yapıldıktan sonra Quêbecliler ayrılmak için ikinci referandumlarını yaptılar. O zamanın BM genel sekreteri Boutros Ghali, dönemin Kanada Başbakanı Jean Chrétien’e “Kanada’da nasıl izin verirsiniz böyle bir referanduma, eğer Kanada gibi demokratik bir ülke parçalanırsa diğer BM ülkelerinin toprak bütünlüğünü nasıl muhafaza ederim” diye serzenişte bulunur.

Bu sınır bilinci, ortak tarih, ortak kültür dışında Kürtleri ayırt edici kılan bir başka özellikleri farklı dilleridir. Dil her zaman ulusal hareketlere meşruiyet kazandırır. Farklı bir dile sahip olduğunuzda başkalarının da sizi ayrı bir ulus olarak görme eğilimi artıyor. Kürtlerin dillerinin uzun yıllar yasaklanması onların ulusal bilincine ciddi bir etki yapmıştır. Şimdi biz Kürtlere ulus olmadıklarını tekrar edip dursak bile, kendisini ulus olarak gören bir gruba ‘hayır ulus değilsiniz’ desek bile onları ulus olmaktan vazgeçiremiyoruz. Bugün bakın Kanada’da Quebeclilerin, İspanya’da Katalanların,  Basklıların, Britanya’da İskoçların ve Gallilerin ve Fransa’da Korsikalıların ulus kimlikleri anayasaca tanınmış değil. Ulus-devletleri de anlayabiliyoruz, anayasaya bunu yazdıkları andan itibaren ulus-devlet örgütlenmeleri değişmek zorunda kalacak ve çok-uluslu bir devlete dönüşecekler.  Bunun siyasi ve hukuki birçok sonucu var. Bu nedenle bu gruplara kültürel haklar tanısalar bile bu taleplerin siyasi boyutunu gizlemeye çalışıyorlar. Oysa bu bir siyasi taleptir, azınlık ulusların kendi medyasına sahip olması, kendi dilinde eğitim yapması türünde talepler bu hareketlere meşruiyet katıyor.  Çünkü siyasi bir talep olarak ortaya çıkarlarsa, reddedilme olasılıkları fazla. Ama taleplerini kültürelmiş gibi gösterdiklerinde kabul görme şansları daha fazla. Ama son kertede bu bir siyasi taleptir, bu bir milliyetçilik meselesidir.

Bu açıklamalardan sonra zaten Kürt sorununun diğer azınlık sorunlarından farkı ortaya çıkıyor.

Evet. Kürtlerin Ermeniler, Rumlar ve Musevilerden ayrıldığı nokta burası. Bu gruplar azınlık haklarına sahip olmaktan Kürtler kadar gocunmayacaklardır. Kürtler Türkiye içinde azınlık bir grup olarak tanınmaya yanaşmayacaklardır. Ermeniler ile Rumlar azınlık statüsünden şikayetçi değiller, onların asıl sorunu bu azınlık haklarının çoğu zaman çiğneniyor olması ve en önemlisi de kimliklerinin baskı görüyor olması.  Hiçbir Ermeni’nin Türkiye içerisinde bir devlet kurmak gibi bir niyeti yok. Ayrıca Ermenilerde bir sınır bilinci de yok. Ermeniler her ne kadar çoğunlukla İstanbul’da yaşıyor olsalar da ülkenin çeşitli yerlerine dağılmış durumdalar, oysa ulus-devlet için bir grubun belli bir bölgede yoğun bir şekilde yaşıyor olması gerekir. Ermeniler için böyle bir gerçeklik yok ve devlet kurmak gibi bir dertleri de yok.  Onlar iyi muamele görmek ve kimliklerinden ötürü aşağılanmamak istiyorlar, oysa Kürtleri azınlık statüsüyle tatmin etmek olanaksız.  Onlar kendilerini bulundukları bölgenin gerçek sahibi olarak görüyorlar, o yüzden de onlara azınlık hakları vermek bu sorunu çözmeyecektir.

Buradan önemli olanın nicelik olduğu, sayıları az olduğunda kültürel haklarla yetinsinler gibi bir anlam çıkmıyor mu? Böyle bir dünyada ulus devlet anlayışının sürdürülebilmesi mümkün müdür?

Ulus-devletlerin bir yandan can çekiştiği doğru, çünkü farklılıkları eskisi kadar asimilasyona tabi tutmak kolay değil. Bütün ulus-devletler -belki çok genelleştirici ama- değişen derecelerde asimilasyona yöneldiler. Asimilasyonla birbirinden farklı etnik ya da dinsel grupları bir devlet çatısı altında birleştirdiler çünkü ulus-devlet inşası aslında bir homojenleştirme projesidir, çoğu zaman hâkim dilin ve kültürün herkese dayatılmasıdır. Fakat artık 21. asırda,  hatta 20. asrın ikinci yarısından itibaren insan ve azınlık haklarına daha çok vurgu yapılan, yani asimilasyon politikalarının eskisi kadar kolayca görmezden gelinemeyeceği bir dünyada yaşıyoruz. Şu da var, dünyanın bir ucundaki asimilasyon ve şiddet politikaları dünyanın diğer ucunda hemen öğrenilebiliyor, bu açıdan da artık bazı kıyımları, kötülükleri eskisi kadar kolay yapabilme lüksüne sahip değil ülkeler. Sonuçta internet dünyasındayız.

Bir yandan da küreselleşme çağındayız, artık ülkeler ‘bu benim iç politikamdır, kimse bana karışamaz’ diyerek keyfi şiddet uygulayamıyor. Mesela, bir ülke (bir firma) doğaya zarar veriyorsa o ülkenin ürettiği ürünler bir şekilde internet aracılığıyla ya da başka yollarla boykot edilebiliyor. Böyle bir dünyada artık eskisi kadar rahat değiliz, ayrıca eskisi gibi iç politika-dış politika ayrımı da yapılamıyor. Bugün en totaliter rejimler bile bir meşruiyet arayışında, aslında küreselleşmenin dayattığı bir durum bu. Eskisi gibi asimilasyon uygulanamıyor. Kürtlerin bu aşamadan sonra asimile edilebilmeleri neredeyse olanaksız. Zaten şimdiye dek asimile edilememişler, belli bir bölgede yoğunlaşmaları bunun en önemli nedeni.  Sorunuza dolaylı yanıt veriyorum, rakam değil ama belli bir bölgede yoğunlaşmak kendi içerisinde direnci daha kolay sağlıyor. Eğer farklı bölgelere dağıtılsalardı Kürtlerin asimilasyonu daha kolay olabilirdi. Ben rakamların pek de önemli olmadığını düşünüyorum, çünkü bugün nüfusu yüz binlerle sınırlı olan devletler olduğu gibi, nüfusu milyonlarla ifade edilen Kürtler gibi devletsiz gruplar da var.

Biz Kürtleri sürekli bir misafir konumunda tutuyoruz. Yaşayabilirsin tabi ama benim topraklarımda, senin toprakların olmuyor. Bu his nedeniyle de bu yabancılaşma daha da körüklenmiş oluyor.

Fakat Ermeniler, Rumlar ya da Yahudilerin ayrı bir devlet olmak gibi bir talepleri yok. Onlar bu ülkenin daha kuruluş aşamasından itibaren ötekisiydiler. Kürtler ise öteki değildi, Kürtler kendilerini kurucu unsur olarak görüyorlar. Zaten temel sorun da bu, Kürtler kendilerini artık bu devletin bir parçası hissetmiyorlar. Şimdi siz liberallerin de devlet aygıtıyla sorunları var. Benim de Türkiye Cumhuriyeti hükümetlerinin tasvip etmediğim binlerce politikası var, hatta onayladığım politikaları var mı diye düşünmem lazım. Ama tüm bu olumsuz görüşlerime rağmen kendimi Türkiye’ye ait hissediyorum, bu devletin bir parçası, bir bireyi olarak görüyorum. Aynı Türkiye Kürtlerde aidiyet hissi geliştiremediği gibi onları kendisinden uzaklaştırmak için gerekli her türlü hatayı da yaptı ve yapmayı da sürdürüyor. Ayrıca Kürtler şunun da çok farkındalar: Türklerin önemli bir kısmı Diyarbakır’dan hiç haz etmeseler de bu şehri Türk toprağı olarak görüyor ve Diyarbakır Türklerindir şeklinde yaklaşıyor. Kürtlerin Diyarbakır’da yaşıyor olmaları ancak Türklerin inisiyatifine bağlı gibidir, yoksa onların tarihi toprakları olduğu için falan değildir orada yaşıyor olmaları. Bu bakış açısına göre aslında Kürtler Diyarbakır’da misafir konumdadır ya da bir başka deyişle ev sahibi olan Türklerdir, Kürtler ise kiracılar. Bugün özellikle Kuzey Irak’taki gelişmelerden sonra, Kürtler için eğer Türkiye’de yaşamaktan memnun değillerse Kuzey Irak’a gitsinler.” Görüşü destek görmeye başladı sıradan vatandaşların arasında bile.  Kürtlere sürekli yaşadıkları toprakların “bizim” toprağımız olduğu hatırlatılınca doğaldır ki ötekileşme süreci iyice hızlanıyor.

Anayasal vatandaşlığa nasıl bakıyorsunuz? Son zamanlarda yapılan tartışmalar ekseninde anayasal vatandaşlık, olmadığından bahsettiğimiz aidiyet hissini tekrar sağlamaya yönelik güzel bir adım olabilir gibi bir algı oluştu benim kafamda.

Aslında bu Jurgen Habermas’ın anayasal yurtseverlik anlayışından esinlenilmiş bir yaklaşım. Burada amaç aslında devletin bütünlüğünü koruyarak kendisini o devlete yeterince ait hissetmeyen birey ve grupları devlet aygıtıyla barıştırmak, farklılıklar yerine benzerliklere vurgu yaparak bir arada yaşamayı mümkün kılmak.

Çok-kültürcülükten farkı nedir?

Habermas  modernist bir düşünür. Modernitenin tamamlanmamış bir proje olduğunu söylemesinden de anlaşılacağı üzere modernizmin birtakım eksikliklerinin veya hatalarının tümden moderniteye mal edilemeyeceğini savunuyor. Ulus-devlet ile modernite arasında sıkı bir bağ var. Bu nedenle moderniteyi savunma arzusu kendiliğinden ulus-devletin de savunusunu getiriyor. Habermas’ın etnik ve dinsel farklılıklara Charles Taylor, Will Kymlicka ve diğer çok-kültürcüler kadar sempatik yaklaşmadığını biliyoruz. Modernist bakış, etnik ve dini farklılıkları bazen ilkel ve pre-modern varsayabiliyor. Habermas’ın öngördüğü kamusal alanın Kürtler gibi kendisini ulus olarak gören grupları içerecek kadar geniş olduğunu söylemek güç. Anayasal vatandaşlık AB için de sıkça öneriliyor. Fransız’ı, İngiliz’i, Alman’ı ortak bir kamusal alanda birleştirebilmeyi ve farklı ulusal kimliklerin AB kimliğinin önünde engel olmaktan çıkartabilmeyi amaçlıyor. Avrupa Anayasası da Habermas’ın çok desteklediği ve bir anlamda esin kaynağı olduğu bir anayasa. Fakat bu tür bir öneri ulus-devletlerin vaat ettiği son derece somut aidiyetlerinden sonra fazlasıyla soyut kalıyor. İnsanları aynı liberal ortak değerler etrafında birleştirmek “biz” duygusu yaratamıyor. Ben anayasal vatandaşlığı iyi niyetli ve barışçıl bir öneri bulmakla birlikte “biz” duygusunu oluşturamadığını düşünüyorum. Anayasa gibi birçok kişinin vakıf olmadığı ve soyut gelen bir toplumsal sözleşme etrafında somut “biz”den vazgeçip soyut “biz”e kendimizi adayamıyoruz. Avrupa’da da benzer bir sorun var. AB kimliği de nispeten soyut kalıyor, ulus gibi somut bir aidiyetten sonra. Ama anayasal vatandaşlık bir ideal olarak aklımızın bir köşesinde bulunması gereken bir şey.

Anayasal vatandaşlığı çok sempatik bulmakla birlikte o “biz” duygusunu oluşturamadığını düşünüyorum. Anayasa gibi birçok kişinin vakıf olmadığı ve soyut gelen bir toplumsal sözleşme etrafında o küçük “biz”den vazgeçip büyük “biz”e kendimizi adayamıyoruz.

Kürt açılımına nasıl bakıyorsunuz? AKP bu işi şu aşamaya kadar götürebildi mi?

Bir yandan AKP devrim sayılabilecek nitelikte birçok ilkleri gerçekleştirmesi bakımından cesur bir adım attı. Üstelik kendi tabanının da bu tür açılımları çok destekleyen bir taban olmadığını biliyoruz. Bu nedenle cesaretinden ötürü AKP’yi alkışlamalıyız. AKP’nin açılım girişimini çok önemsiyorum ama bu başarılı bulduğum anlamına gelmiyor. Fakat bu sendeleyen, ürkek adımlar bile desteklenmeli, teşvik edilmeli. Herhangi bir başarısızlık nedeniyle bunu tümden yok saymayı hatalı buluyorum.

Mustafa Erdoğan, Neşe Düzel’e verdiği bir röportajında AKP’nin sorunu, Kürtleri AKP’lileştirerek çözmeyi düşündüğünü ve bunun sorunu çözmek için yeterli olmadığını belirtmişti. Buna katılıyor musunuz? Sizce AKP’nin niyeti bu sorunu çözmek mi, öyleyse bu yöntem doğru bir yöntem mi?

O röportajı ben de çok beğenmiştim, benim için de aydınlatıcı olmuştu. AKP’nin niyetini bilemem, Başbakan’ın aklından geçenleri okumam mümkün değil. Aslında her şey “biz” duygusu yaratmakta düğümleniyor. Açılımın başarısı da “biz” duygusuna kaç kişinin dâhil edilebildiğine bağlı. Eğer “biz”i inşa edemezsek o zaman açılım sonuçsuz kalacaktır. Kürtler, Türklük çatısı altındaki “biz”i kabul etmiyor. Ulus-devlet çağındayız, toplumun çimentosu ulus. Şimdi AKP, bu toplumsal çimentoyu/dayanışmayı “ulus”tan “din”e kaydırmaya başlamış olabilir. AKP, “Kürtlerle, özellikle Sünni kesimle ‘biz’i dindarlık, Müslümanlık üzerinden kurabilirim” diye düşünüyor olabilir. Kürtlerin, Türklerde olduğu gibi milli duygularının yanı sıra dini duyguları da güçlü. Kürtleri buradan yakalayabilmeyi umuyor olabilirler. Ama buradan yakalarken Kürt kimliğini de itibarını teslim etme gayretinde olduklarını görüyoruz. Bu itibarı sadece Müslümanlık üzerinden kuramazsınız, Kürtlerde hayli baskın olan bir Kürt kimliği mevcut. Şöyle bir durum da var, en çok ezilen, baskı gören kimliğimiz, en çok sahiplendiğimiz kimliğe dönüşüyor. Birçok kimliğimiz var, ama sorun olarak görülen ve baskı altında tutulan kimliğimiz bir anda diğerlerinin arasından sıyrılıp merkeze yerleşiyor. AKP, dini öne çıkartarak Kürt kimliğini merkezden hafifçe uzaklaştırmayı hedefliyor olabilir. Ancak Kürt kimliğini yok sayarak AKP’lileştirmenin istenen sonucu vermesi pek olası değil. Artık bu bir itibar meselesi. İngilizcede buna “dignity” deniyor. Kimliğimim tanınması benim için bir onur ve haysiyet meselesi. Kürtler de kimliklerinin tanınmasını tıpkı Katalanlar, Quebecliler ve Basklılar gibi bir onur meselesi yapmaktalar.  Sorunuza yanıt vermek gerekirse açılım sürecinde AKP birçok hata yapıyor ama en önemlisi tek devlet, tek millet, tek bayrak düsturunu tekrar ederek sorunun teşhisini ta başta yanlış koyuyor.

Zaten önemli olan da bu değil mi?

Şimdi sizin aslında ilk sorunuzla bağlantılı bir şey bu. Bu ülkede Ermeni sözcüğü uzun yıllar hakaret ifadesi olarak kullanıldı ve hâlâ da kullanılıyor. Ermenilerin kalplerini kazanmaya çalışmak için yürütülecek siyasetle, Kürtlerin kırılmış kalplerini onaracak siyaset hiçbir şekilde aynı değildir. Evet, bugün bir Ermeni okulunun açılışına Milli Eğitim Bakanının gitmesi, devlet aygıtıyla Ermenileri barıştırmak anlamında gerçekten önemli bir adım, ama aynı jesti Kürtlere yaptığınızda aynı olumlu etkiyi uyandıramazsınız. Çünkü onların talepleri bir ulus olarak tanınmak. Türklere Kürtlerin “kurucu unsur” olduğunu kabul ettirmek, aynı zamanda bunu anayasaya yazdırmak, Türkleştirilmemek. Anayasal güvence istiyorlar. Yani milli eğitim bakanının jestiyle alınabilecek bir güvence değil bu. O anlamda aslında Türklerin Ermenilerle barışması daha kolay görünüyor.

Üstelik çok fazla ortak bir değere sahip olmamamıza rağmen…

Ortak noktamız da çok fazla ama tabi ki Kürtlere göre ortak tarih anlamında Ermenilerle daha ötekileşmiş bir tarihimiz var, yani bir kıyımdan bahsediyoruz. Ama Ermenileri kazanmak daha kolay. Bugün Ermenilere, Rumlara “aslında siz bizden birisiniz” dendiği zaman onların sempatisi kazanılacaktır. “Senle ben ayrı değiliz, sen de bir Türk vatandaşısın” dendiğinde Ermenilere itibarları geri verilmiş olacaktır, oysa Kürtlere biz zaten bunu diyoruz ama Kürtler bunu bir hakaret olarak algılıyor. Zaten yanlış da burada yapılıyor. Ermeni sürekli Türk vatandaşlığından dışlandığı için, ağzıyla kuş tutsa bile bir Türk sayılamayacağı için bu ülkede horlanıyor. Oysa Kürtler tam tersine Kürt kimliklerinin tanınmaması nedeniyle devletle barışamıyor.

İlk soruyla aslında hepsi bağlantılı…

Evet bağlantılı. Bir de tek vatan, tek bayrak, tek millet dediğiniz andan itibaren sorunu çözmekten uzaklaşıyorsunuz ve dolayısıyla yanlış politikalarla vakit kaybediyorsunuz. Artık devletlerin içlerinde birden fazla ulus barındırdığını kabul etmeleri, siyasetlerini de buna göre şekillendirmeleri gerekiyor. Fakat şurası da açık ki, dünyanın en gelişmiş demokrasileri bile bunu kabul etmeye yanaşmıyor. Elbette birtakım kültürel taleplerin karşılanması olumlu olacaktır, ancak sorunu sadece kültürel zeminde çözmek olası değil. Örneğin Kürtler için açılmış TRT Şeş kanalı, iyi niyetli bir girişim, bu kanal Kürtçe dilinin serbestçe konuşulduğu bir kanal olmakla birlikte Kürtleri temsil eden bir kanal değil. Kürtlerin kimlik taleplerinin dile getirildiği bir kanal değil. Türkiye’nin resmî ideolojisinin kanalı.

Kemalizmin Kürtçe anlatılması…

Evet aynen öyle. Tamam, şu anda mevcut iktidar resmî görüşten biraz uzaklaştığı için belki şu anki TRT eski TRT değil, ama yine de TRT Şeş, 3 PKK’lı teröristin güvenlik görevlileriyle giriştiği çatışmada öldürüldüğünün söylendiği bir kanal. Bu nedenle Kürtlerin TRT’yi Kürtçe dinleyerek kendi dillerinde medyaya sahip olduklarına sevinmeleri söz konusu değil. Sonuçta TRT yine aynı TRT, sadece dili Kürtçe, ideolojisi, Kürt sorununa yaklaşımı resmi ideolojiden ne kadar farklılaşabilir? Kürtler kendi kimliklerini yeniden üretebildikleri, sorunlara onların perspektifinden yaklaşabilen ve en önemlisi de devletin kendilerine dayatmaya çalıştığı ideolojiyle arasına mesafe koymuş bir medya istiyorlar. Bu yüzden de TRT Şeş, bir Kürt medyasının oluşması anlamına gelmiyor, Türk resmî görüşünün Kürtçe versiyonu oluyor sadece. Yine bu kanal tek bayrak, tek vatan, tek millet anlayışını tekrar tekrar dolaşıma sokuyor ama bu sefer Kürtçe olarak. Sorunun kaynağı ulus-devleti dönüştürmeden sorunu çözmeye çalışmak çok inandırıcı değil. Sadece Türkiye değil, bütün devletler aynı şeyi yapıyor, sorunun kaynağı olan ulus-devleti değiştirmeden, mevcut egemenlik anlayışına -tek bir halk var- dokunmadan bu tür problemleri çözmeye kalkışıyor. Oysa kendi kendini yönetmek isteyen bir grubun taleplerinin karşılanabilmesi için mutlaka ve mutlaka tek egemenlik anlayışından vazgeçmek gerekiyor. Yani “egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” sözünden vazgeçip o egemenliğin bölünebileceğini, farklı gruplara paylaştırılabileceğini kabul etmek gerekiyor. Çünkü bir yandan mevcut egemenlik anlayışından vazgeçmeyip, bir yandan da kendi kendini yönetmek isteyen bir grubun aslında siyasal olan talebini karşılamayı umuyoruz Kürt açılımıyla. Burada ciddi bir yanılgı var. Ayrıca magazinel kişilerle, sanatçılarla vs. bir araya gelmek bu işi biraz sulandırır gibi oldu. Özetle iyi niyetli bir başlangıç ama yanlış bir siyaset.

Tek bayrak, tek vatan, tek millet anlayışıyla biz aslında sorunu çözmek istemediğimizi söylüyoruz. Bir yandan bu egemenlik anlayışından vazgeçmeyip, diğer yandan kendi kendini yönetmek isteyen bir grubun talebini yerine getirebileceğimizi zannediyoruz Kürt açılımıyla. Burada çok ciddi bir yanılgı var.

Hocam Locke’cu olduğunuz için bu soruyu size sormak en doğrusu. PKK hareketini “tiranlara karşı direnme” olarak nitelendirebilir miyiz?

Burada yine başka ülkelerdeki sorunlara değinmek istiyorum. Hemen hemen bütün azınlık milliyetçisi hareketler, bulundukları ulus-devletleri emperyalist, sömürgeci, faşist, anti-demokratik ve hatta daha ağır kelimelerle itham ediyorlar. Bu bir noktada kendi hareketine de destek sağlıyor. Yaşadıkları devleti ne kadar çok tiranlığa benzetirlerse kendi talepleri de o kadar meşruiyet kazanacaktır. Meşruiyet için kendi taleplerinin ne kadar haklı olduğunu göstermek yetmiyor, bir de yaşadıkları devletin ne kadar haksız ve anti-demokratik olduğunu göstermeleri şart. Hem ulusal, hem uluslararası meşruiyetleri buna bağlı. Bu nedenle sadece PKK değil, terörün olmadığı ayrılıkçı hareketler de yaşadıkları devleti son derece olumsuz tasvir ediyorlar. Bu da aslında ulus-devletleri demokratikleşmeye zorluyor. Çünkü eğer demokratik bir devlet değilseniz, size karşı isyan etmiş grupların dışarıdan destekkazanması, uluslararası meşruiyet sağlaması bir o kadar kolay. O yüzden de birçok devlet hem uluslararası toplumdan çekinme, hem de kendi içinde parçalanma korkusu nedeniyle demokratikleşmeye mecbur kalıyor. Bugün AKP’nin demokratikleşme yolunda ürkek de olsa adımlar atması biraz bu mecburiyetten, bugün hükümete başka bir parti de gelse bu demokratikleşme baskısını üzerinde hissedecek. Bu kaçınılmaz bir şey. PKK’dan bahsetmeden önce bunları belirtmem gerekiyor.

PKK’nın tiranlığa karşı mücadelesi biraz fazla romantik ifade. Aslında diğer ulusal hareketler de kendilerine romantik bir anlam yüklüyor. Devleti olmayan, azınlık konumdaki ulus hareketlerin hepsinde böyle bir romantik bakış var. Bu romantizme özellikle silahlı hareket için fazlasıyla ihtiyaç var. Çünkü sadece başkalarına sempatik görünmek için değil, aynı zamanda davana adam kazanmak için de bu romantikleştirmeye gereksinim var. Bu romantizm sayesinde insanların bu yolda ölmesi kolaylaşıyor. Ben PKK’nın bu yaklaşımının, diğer ulusal azınlık gruplarının mücadelesindeki gibi benzer motiflerden esinlendiğini düşünüyorum.

PKK sizce şu ana kadar başarılı oldu mu?

PKK’nın aslında başarıları var, Kürt hareketini bu noktaya PKK getirdi bir bakıma. Artık Kürt kelimesini kolaylıkla söyler hale geldik, Başbuğ bile Kürt kelimesini kullanmaktan imtina etmiyor. Fakat artık Marksist-Leninist bir örgütlenme olarak inandırıcılığını yitirdi, bütün milliyetçi hareketler gibi zorunlu olarak popülist bir yaklaşıma evrildi. Çünkü bütün Kürtlerin desteğine talip. Dünyadaki örneklere baktığımızda Quebec’teki ayrılıkçı parti sosyal demokrat, Flaman milliyetçileri Hıristiyan Demokrattı, öbürü liberal, vs. ancak bütün Quebeclilerin, bütün Kürtlerin, bütün Flamanların desteğine ihtiyaçları olduğu için olabildiğince popülist ve olabildiğince kaygan ve esnek bir ideolojiye sahip oluyorlar.

Aslında bütün siyasi partilerin, etnik problemleri olan gruplar için söylüyorum, ideolojisi milliyetçilik. Biraz daha sola mı yanaştığı, sağa mı yanaştığı belirleyici olmuyor, belirleyici olan milliyetçilik. Özellikle kendi kimliğini kabul ettirmek isteyen, mevcut devlete karşı duran milliyetçi grupların mutlaka ve mutlaka sağdan-soldan herkesin desteğine ihtiyacı var.  “Ben Marksist-Leninist bir örgütüm, sermaye grubundan birinin desteğini istemem” gibi bir lüksü yok, zaten öyle bir yaklaşımları da yok. Milliyetçilik her zaman baskın olan ideolojidir, Marksist-Leninist, sosyal demokrat, Hıristiyan veya Müslüman’a göre.

Zaman ayırdığınız için çok teşekkür ederiz.

Ben teşekkür ederim, gayet keyifli bir sohbet oldu benim için de.

… Bu makale ilginizi çektiyse…

Türk milliyetçiliği birleştirir mi yoksa parçalar mı?

 İllâ ki bir tutkal/çimento mu gerekiyor? Milliyetçilik tutkalı adil ve müreffeh bir düzene alternatif olabilir mi? Adaletin, hukukun hâkim olmadığı ortamlarda Türklerin kardeşliği ne işe yarar? Belki de Türk Milliyetçiliği diğer milliyetçilikler gibi yok olmaya mahkûm bir söylem. Çünkü var olmak için “ötekine” ihtiyacı var. Ötekileştireceği bir grup bulamazsa kendi içinden “zayıf” bir zümreyi günah keçisi olarak seçiyor. Kürtler, Hıristiyanlar, Eşcinseller, solcular…150 sayfalık bu kitapta Türk Milliyetçiliğini sorguluyoruz. Müslüman ve milliyetçi olunabilir mi? Türkiye’ye faydaları ve zararları nelerdir? Milliyetçiliğin geçmişi ve geleceği, siyasete, barışa, adalete etkisiyle. Buradan indirin. 

Türkiye bölünür mü?

“Bebek katili! Vatan haini!…” PKK terörünü lanetliyoruz ama devlet eliyle işlenen suçlara karşı daha bir toleranslıyız.  “Kürtler ve Türkler kardeştir” diyenlerin kaçı “sen benim kardeşimsin”  demeyi biliyor Zaza, Sorani, Kurmanci dillerinde? Ülkemizin terör sorunu ne PKK ne de Kürt kimliğiyle sınırlanamayacak kadar dallandı, budaklandı. Bazı temel soruları yeniden masaya yatırmak gerekiyor: (*) Kürtler ne istiyor? (*)  İspanya ve Kanada etnik ayrılıkçılıkla nasıl mücadele etti? (*) PKK ile mücadelede ne gibi hatalar yapıldı? (*) İslâm ne kadar birleştirici olabilir? Töre cinayetlerinden Kuzey Irak’a terörle ilgili bir çok konuyu ele aldığımız 267 sayfalık bu kitabı ilginize sunuyoruz. Buradan indirin.

Türkiye’nin Ulus-Devlet Sorunu

Devlet gibi soğuk ve katı bir yapı bizimle olan ilişkisini hukuk yerine ırkımıza ya da inançlarımıza göre düzenleyebilir mi? GERÇEK hayatı son derecede dinamik ve renkli biz “insanların”. Birden fazla şehre, mahalleye, gruba, klübe, cemaate, etnik köke, şirkete, mesleğe, gelir grubuna ait olabiliriz ve bu aidiyet hayatımız boyunca değişebilir. Oysa devletimiz hâlâ başörtüsüyle uğraşıyor, kimi devlet memurları “ne mutlu Türk’üm” demeyenleri iç düşman ilân ediyor, Sünnî İslâm derslerini zorla herkese okutuyor… Bizim paramızla, bizim iyiliğimiz için(!) bize rağmen… Kürt sorunu, başörtüsü sorunu, Hıristiyan azınlıklar sorunu… Bizleri sadece “insan” olarak göremeyen devletimizin halkıyla bir sorunu var. Türkiye’nin “sorunlarının” kaynağı sakın ulus-devlet modeli olmasın? 80 sayfalık bu kitap Kurtuluş savaşı’ndan sonra Türkiye’ye giydirilmiş olan deli gömleğine işaret ediyor.  Ne mutlu “insanım” diyene! Kitabı buradan indirin.