Nefesler (Ganiyy-i Muhtefî)

Ekmek yapmaya merak sarmıştık bir zaman. Ama öyle ekmek makinasıyla filan değil. Kendimiz, elle yoğuracaktık hamuru. Sanayi mayası da kullanmayacaktık. Araştırdık, ekşi maya yapmayı öğrendik. Hani şu eski kadınların komşudan ya da mahallenin fırıncısından aldığı maya. Daha neler öğrendik. Kepekli un kolay kabarmıyordu. Tuz ekmeğin rengini koyultuyor, şeker kabuğunu kalınlaştırıyordu. Ekmek yaparken içine İlim katılması mecburiydi!

Hamuru kardıktan sonra dinlendirmek ve sonra yeniden karmak gerekliydi. Fırına koymadan da beklemek gerekiyordu. Beklemek… beklemek ve yine … beklemek … Beklemek çok ama çok zordu. Hamurun hızlı kabarması ve ekmeğin hızlı pişmesi için yollar bulduk. Ama hız daha doğrusu Zaman eksikliği kalitenin düşmanıydı. Sürülen toprak tohumu bekliyordu. Tohum yağmuru bekliyordu ve sonra güneşi. Sonra biçilmeyi bekliyordu. Murada ermiş buğday (yani un) çokça Zaman içeriyordu. Bunun için hızlı yapılan ekmek de güzel olmuyordu. Yani Zaman ekmeğin muhtevasıydı. Un, tuz, su kadar vazgeçilmezdi Zaman. Ekmek yaparken içine Zaman katılması mecburiydi!

Sonunda başardık. İki arkadaş o son ekmeği fırından çıkardığımız günü hiç unutmadık. Evin içini enfes bir koku dolduruyordu. O kadar uğraşmış, o kadar emek vermiştik ki ekmeği tutmaya kıyamıyorduk. Yeni doğmuş bir bebeği kucaklar gibi havluya sardık. Ekmeğin soğumakta olan kabuğu çıt çıt..çıt… diye çok hoş bir ses çıkarıyordu. Kulağımızı yaklaştırıp dinledik ekmeğimizi. Tam kitaplarda tarif edildiği gibiydi. Kabuğun rengi mükemmeldi. Pişmeden önce üzerine un serpip jiletle yardığımız kısımlar şişmiş, kabaran yerlerdeki hava kabarcıkları sertleşmişti.

Ürkek dokunuşlarla okşadık ekmeği. Arkadaşımın yüzünde adeta şefkât ifadesi vardı. Güzelliğine bakmaya doyamıyorduk. Bebeğine bakan bir anne-baba gibiydik. Kahkahalarla güldük halimize. Gözlerimizden yaş gelmişti. Ekmek yaparken içine Aşk katılması da mecburiydi! Aşk’sız ekmek yapılmıyordu.

Soğuduktan sonra birer parça kopardık ve tadına baktık. Tam istediğimiz gibi ekşi bir lezzeti vardı. Daha önce yaptığımız “yenilebilir” ekmekleri ev halkına tattırmaya uğraşırdık. İsterdik ki “çok güzel olmuş” desinler, emeğimizin karşılığını “ötekinin” dudaklarına asmıştık çünkü. Ama bu kez öyle olmadı. Çünkü mutluyduk. Eski ekmeklerin nispî başarısı bizi tatmin ediyordu, “alkış” arıyorduk, “yeniden, yeniden” diyorduk. Ama bu kez farklıydı. Bu kez mutluyduk. muRaDımıza ermiştik. Buğdayın ekilmesinden, sulanmasından, ezilip un edilmesinden bizim “bebeğimize” uzanan gayret ağacı meyvasını vermişti. Ekmek müKeMmeL idi. Biz ekmeği yapmıştık, ekmek bizi terbiye etmişti. İlim’in, Zaman’ın ve Aşk’ın, bir başka deyişle Mânâ’nın Madde’ye girmesine, sokulmasına tanık olmuştuk. Ah keşke Descartes yanımızda olsaydı da görseydi bu mucizeyi!

Leibniz’in “Monadologie” adlı o minicik kitabını okuduğunuzda kocaman bir incir ağacının tepesinde ballı incirleri yiyormuş gibi hissedersiniz kendinizi. Kocaman ağaç ve o minicik incirler… Ne tezat. Koskoca Leibniz ve o 25 sayfalık Monadologie. Ne tezat. Leibniz’in annesinin doğum sancıları, okula gidişi, matematikle, bilimle, diplomasiyle ve daha bir çok şeyle doldurduğu hayatı… Bütün bunlar Monadoloji’yi yazmak içindi. 25 sayfa. Ama ne 25 sayfa! Belki de ALLAH’ın Leibniz’i yaratma sebebiydi bu 25 sayfa?

ALLAH bir şeyi yarattığı zaman müKeMmeL yaratır. Bu mükemmellik aslında bir çok şeyin tecellisidir ama aynı zamanda O’nun muRaDının bir işaretidir… akıl (=göz) sahiplerine tabi. Meselâ kar tanesi mükemmeldir. Elinizin sıcaklığına direnecek kudreti yoktur. Ama kar taneliği konusunda olgunlaşmış, kemale ermiştir. Deniz kabuğu da mükemmeldir. Onu kırabilirsiniz ama mükemmel olduğu gerçeğini değiştiremezsiniz. Böceklerin gözü ve dikkat etmeden bakıp geçtiğimiz daha bir çok şey mükemmeldir Tabiat’ta.

Leibniz’in Monadologie’si gibi meselâ El-munkizu Min-ad-dalâl (Hz Gazâlî) vardır. Tabi büyük bir alimin hayat ağacı bir çok meyva verebilir. Er-Risâletü’t-tevhîd, Mişkat-ül Envar da Gazâlî Hazretleri’nin bize miras bıraktığı birer bal damlasıdır. Yine “minnacık”, yine devasa! Zaten o kadar bilgiyi o kadarcık sayfaya kim sığdırabilir başka?

Bazen bu “sığdırma” daha da muCiZevî haller alabilir, aklımızı iyice aCiZ bırakabilir. Meselâ resim sanatını kullanarak gözü yetkin biçimde kullanma yollarını aradığımız Derin Göz kitabını hatırlayın. Bütün bu kitapta anlatılanların TEK bir şiirin mısralarına sığması mümkün müdür?

Aynaya baktığında görmektesin kendini.

Lâkin, bu idrâk sırlar vehminin de fendini.

Ayna içine nasıl ediyorsun ki rihlet?

Sen misin aynadaki tecellî? Bir tahlîl et!

İki boyutlu ancak, fehmeyle ki, gördüğün;

Sense üç boyutlusun. Burda, işte, kördüğüm!

Sağ elini kullansan, aynadaki solaktır.

Bunun sırrı aynanın sırrına muallâktır.

Şu hâlde bu tecellî aynın değildir senin.

Ama gayrın da değil! İdrâk et, derin derin!

İşte sana bir misâl, mantıka da aykırı;

Zîrâ, bir şey: bir şeyin ya aynıdır, ya gayrı!

Akl-ı Meâş’a göre yoktur bir üçüncü hâl.

Bu örneğin fehmi de bu Akl’a göre muhâl.

İşte Hak da bu Kevn’i Kendi’ne seçti mir’ât.

Bu aynada seyretti tecellîsini kat kat.

Bu kapsamda mahlûkat aynı olamaz Hak‘kın.

Ama gayrı da değil! Rab‘bim, şu işe bakın!

İnce bir idrâktir bu. Sakın kaymasın ayak!

“Panteizm”e düşmeden fehmedilsin bu siyâk.

Kevn Hak‘kın aynasıdır, nereye bakarsan bak!

İnsanı ârif kılan bu sibaktır, bu sibak!

Veya  “ben kimdir?” sorusuna yanıt aradığımız Zaman ışığında Ben’lik meselesi kaç mısrada anlatılabilir?

Bir parçacık balmumu: özel kokusu olan,

Yumuşakça ve sarı, hem kolayca yoğrulan

Bir cisimdir ki sonlu, sınırlı hacma mâlik;

Onu emrâza karşı eczâ da kılmış Hâlik.

İyice cıvıklaşır ısıtırsan sen bunu,

Hacmı artar, aklaşır rengi de enikonu.

Görünüş de değişir değişince tüm a’râz;

Ama, hüviyyet için, bu aslā olmaz maraz.

O, hüviyyeti mahfûz, gene bir balmumudur.

Biraz daha ısıtsan bir sıvı eder südûr.

Buharlaşır, daha çok ısıtsan: sıvı kalmaz.

Buhar hâlinde bile hüviyyet tâdil olmaz.

Buna benzer bir misâl için düşün insanı!

Yaşlansa, hasta olsa ya da azalsa kanı,

Ameliyât da olsa, hattâ taşısa protez,

İnsanlığı değişmez! Elhak, muhkemdir bu tez!

Şu hâlde a’râz ile hüviyyet ayrı şeymiş.

A’râzın gizlediği hüviyyeti kim bilmiş?

Bir şeyin a’râzı çok ama hüviyyeti bir!

Bunu idrâk etmeli olmadan mütekebbir.

Mâdem ki bu a’râzın ardında hüviyyet var,

Ve a’râz perdeleri olmakta sana duvar,

Bir kere de sormalı: “Görünen bu âlemin

Nedir ki hüviyyeti ve dayandığı zemin?

Evet… Bu hafta dikkatinizi çekmek istediğim kitabın adı Nefesler.  Ganiyy-i Muhtefî Hazretleri‘nin irfanla, hikmetle, irşad ile geçen ömrünün, mütevazı bir ömür ağacının altın meyvaları. Sadece akıl (=göz) sahipleri için. Ruhuna el-Fatiha.