Romanın Yapısal Elemanları

 Roman,  kurmaca bir anlatı,  doğal olarak yapay anlatıdır.  Doğal anlatı ile yapay anlatı arasındaki farkı  “Gerçekten olmuş, anlatanın olduğuna inandığı veya gerçekten olduğuna bizi inandırmaya  (yalan söyleyerek)  alıştığı bir olaylar dizisi anlatıldığında,   bu bir doğal anlatıdır;   dolayısıyla,  dün başıma neler geldiği hakkındaki anlatım… doğal anlatıdır. Yapay anlatıyı ise kurmaca anlatı temsil etmektedir; kurmaca anlatılar, hakikati söylüyor gibi yapar ya da hakikati bir kurmaca söylem evreninde söylediklerini öne sürerler.”[1] diyerek belirten Eco, doğal anlatı ile yapay anlatı arasındaki farkı belirtmekte ve bu konudaki düşüncesini, tüm anlatının bir ‘yaratı’ olduğunu ve kurmaca bir düzenek olduğunu ifade etmektedir. Kurmaca anlatı olan romanı neler var eder? Yapay anlatı olan romanın yapısını oluşturan elemanları vardır; bunlar romanı var eder ve romanın ritmini oluştururlar.

Bir romanda “entrika, aksiyon, roman kompozisyonu, anlatıya dayalı bakış açısı tarzı, mekân, zaman ve roman kahramanları gibi roman dünyasının yapı unsurları bulunur.[2] Bu genel bakıştan evvel romanın ses, ritim, biçim, estetik gibi unsurları vardır. Özellikle ritim önemlidir. Biçim oluşumu ritme bağlıdır. “Konu kaba saba tiksinç olabilir. Ama romanda dile getirilirken sanatsal açıdan dönüştürülmüş, dengelenmiştir. Biçem budur işte. Sanat budur. Edebiyatta gerçekten önemli olan tek şey budur.[3]  Romanı asıl bu öneme taşıyan diğer unsur ise “sesteki bir edadır. Bu edanın içerdiği şey, insanların eskiden beri bağlandıkları”[4] dinsel düşüncelerdir. “…romancı söyleyeceklerini ezgiye, şarkıya dönüştürmeye çalışır.” [5]

“Biçim romanın estetik yönüdür. Gerçi romandaki kişiler, sahneler, sözcükler kısaca her şey biçimin oluşmasına katkıda bulunabilir ama onu asıl yaratıp besleyen olay örgüsüdür. Çünkü olay örgüsü güzellik içerebilen bir şeydir ve bu güzellik nasıl olup da oralara düştüğüne bir parça şaşan bir güzelliktir; gerçekten de gören gözler için olay örgüsünün derli toplu yapısında esin perilerinin yapısı açıkça bellidir. Çünkü olaylar arasındaki bağları kurar kurmaz mantık hazretleri yeni bir yapının temellerini de atmıştır. İşte bu temeller romanın biçim adını verdiğimiz yönünün dayandığı temellerdir. Ama kimi durumlarda bu güzellik olay örgüsü temlerine dayanmayıp başka temellere dayanır. İşte başka temellere dayanan güzelliğe biçim yerine ritim adını vereceğiz.[6] Romanda “biçimi katı bir şekilde uygularsak romanın havasının somutlaşmasına sebep olur. Olay örgüsünün doğal bir sonucu olarak gelişebilir; ama yaşama açılan kapıları kapar ve çoğu kez romancıyı kapalı odalarda sanatçılık oyunları oynar bir duruma getirir. Bir güzellik yaratılmıştır ancak zorba kılına girmiş bir güzelliktir bu. Romanda güzelliğin zorbalığı gücünü arttırdığı ölçüde tatsızlaşır” [7]

Ritim bir romanın estetik ölçütündeki unsurlardan birini oluşturur ve işlevi”yazınsal olarak bizim ritim dediğimiz ta, ta, ta biçimindeki ritmin bir takım romanlarda da bulunması ve o romanlara güzellik kazandırmasıdır. [8] Ritmin işlevi, “biçim gibi sürekli ortada görünmeden, böyle arada bir belirerek arada bir gözden uzaklaşarak içimizi şaşkınlık duygusuyla yenik ve umutla doldurmaktır. Ritim beceriksizce kullanılırsa sıkıcı olur, kalıplaşarak bir simgeye dönüşür ve bizi sürükleyerek götürecek yerde ayağımıza dolaşır.” Ritim “romanda uygun bir geçim noktasına ulaşıldığı sırada, yazarın içinde doğal olarak sağlanan etki çok güzel olabilir. Kişilere herhangi bir zarar vermeksizin elde edilebilir ve ayrıca bir dış biçime duyduğumuz gereği azaltır. Romancı…. açılsın, yayılsın…senfoni çalınıp bitince senfoniyi oluşturan ses ve ezgilerin bağımsızlığına kavuştuklarını bütün ritmi içinde kendi bireysel özgürlüklerini bulduklarını, içimizde duyarız. Roman da böyle olmaz mı? [9]

Aktaş ” Anlatma esasına bağlı edebi eserler, bir başlangıç ile sonuç arasında dikkatlere sunulan metin halkalarından teşekkül eder. Metin halkasını meydana getiren parçalar, bir yönleriyle o metin halkasında nakledilen vaka parçasına bağlanırlar. Edebi eserlerde başlangıç ile sonuç her zaman vakanın başlangıcı ile sonucu olmaz. Ancak bu parçalar, daha yerinde bir ifâdeyle metin halkaları, eserde dikkatlere sunulacak vaka etrafında eserin mesajını ifâde maksadıyla bir birlik prensibine ve yalnızca eserde tespit edilebilen kaideler bütününe uygun tarzda tanzim edilirler.”[10] diyerek romanı oluşturan yapısal parçaların birlik prensibine işaret etmektedir. Bu parçalar:

1.Olay, Olay örgüsü,

2.Konu,

3.Zaman,

4.Romanda Mekân ve Tasvir,

5.Tip ve Kahramanlar,

6.Bakış açısı ve Anlatı,

7.Dil ve Üslûp,

8.Plân, olarak karşımıza çıkmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] Umberto Eco, Anlatı Ormanında Altı Gezinti, çev.Kemal Atalay, Can Yayınları, İstanbul, 1995, s.136.

[2] Roland Bourneur, ve Real Quellet, Roman Dünyası ve İncelemesi, çev. Hüseyin Gümüş, Kültür Bakanlığı yayınları:1085,s. 27-28.

[3] Vladimir Nabokov, Edebiyat Dersleri, Ada Yayınevi, İstanbul, 1998, s.24

[4] E. M.,Forster Roman Sanatı, çev. Ünal Aytür, Adam Yayınları, İstanbul, 1985, s.171.

[5] E. M. Forster, Roman Sanatı, çev. Ünal Aytür, Adam Yayınları, İstanbul, 1985,age s.170 

[6] E. M. Forster, Roman Sanatı, çev. Ünal Aytür, Adam Yayınları, İstanbul, 1985,age s.199-200

[7] E. M. Forster, Roman Sanatı, çev. Ünal Aytür, Adam Yayınları, İstanbul, 1985,age s.213

[8] E. M. Forster, Roman Sanatı, çev. Ünal Aytür, Adam Yayınları, İstanbul, 1985,age s.214

[9] E. M. Forster, Roman Sanatı, çev. Ünal Aytür, Adam Yayınları, İstanbul, 1985,s.217-218

[10] Şerif Aktaş, Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Birlik Yayınları, 1984, s.44.

 

 

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi Mustafa Ayyıldız’la ortak yayındır