9 Shane Acker, Hastalığını Teşhis Edememek
By Arif Selim Aydın on Kas 4, 2011 in Sanat, Sinema
Huzursuzluk saati gelmiş henüz iki yaşındaki bir çocuğu teskin etmek için karşısına oturttuğum animasyon filmine yarı uykulu gözlerle kendimi bu kadar kaptıracağımı düşünmemiştim hiç. Afişini sevimsiz bulduğumdan pek iltifat etmediğim ve izlemeyi sürekli ertelediğim animasyonu, evdeki film stokunun azalmasından dolayı biraz da mecburen seyretmeye koyuldum. Animasyonlarda genellikle beklediğimiz bol bol gülmece ve eğlencenin aksine gayet ciddi bir filmle karşılaştım. Bununla beraber film görselliği ve müziği ile çocuğu, konusuyla ise beni oyalamayı başardı.
Ciddi dedik ama film bir o kadar da klişe bir hikâyeye sahip. İnsanlığın kaybettiği bir makine-insanlık savaşından sonra, bir kıyamet senaryosunun harap olmuş dünyası içinde bir kahraman ortaya çıkıp, metal canavarların yeryüzü hâkimiyetini sonlandırmanın mücadelesini veriyor. Fakat bu kahraman öyle alıştığımız türden süper güçlerle mücehhez biri değil; hatta bir insan bile değil, isimsiz el kadar bir ‘bez bebek’. Sırtına kocaman işlenmiş sayı ile tanıyoruz kendisini.
Kahraman 9, üretiminin son serisi olarak diğer ırkdaşlarını buluyor önce. 9’un merakına koşut gideriliyor merakımız. Geçmişte neler yaşandığını bu ilginç ırkın en yaşlı üyesi 1’in öykülemelerinden öğreniyoruz. Fikrimi tırmalayan sahneler de bu noktada başlıyor.
Neler olup bittiği ‘flashback’lerle hızlıca seyirciye aktarılırken oldukça muhkem bir önyargıya dayalı göz bağcılığına şahit oluyoruz. Şöyle ki: bilim ve teknolojinin çığırından çıkıp insanlık için büyük bir tehlike olması sanki ancak ve sadece totaliter/baskıcı rejimlerde mümkünmüş gibi bir yanılsama oluşturuluyor. Yüz hatları keskin, alnı açık, askeri üniformalı, bakışları otoriter ve sert bir diktatör başbakanın komutanlığında/başkanlığında ülkenin militaristleşmesinin neticesinde makineler ve teknoloji insanlığı mahvedebiliyor ancak. Bu algının tersinden verdiği mesaj çok açık: Özgürlükçü, liberal, demokrat bir ülkede söz konusu tehlikenin vuku bulma ihtimali yok. Bilim ve teknoloji özgürlükçü olduğunu iddia eden rejimlerde ehlileştirilmiş ve terbiyeli bir şekilde yol alıyor. Teknolojinin insanlığın başına bela olması, olsa olsa sadece kolektivist/militarist/komünist/faşist bir yönetim altında mümkün olabilir. “9” bu yönüyle gerçeği perdeleyen bir animasyon.
Filmin ana eksenine en genç ve ilerici olan 9 ile gerici, tutucu ve bilim karşıtı en yaşlı 1’in çatışması yerleştirilerek hikâye yürütülmeye çalışılıyor. Savaş esnasında bez bebeklerin liderliğini üstlenen 1 ve diğerleri yıkık dökük bir kiliseye sığınıyorlar. 1’in saklanmak ve devamında yaşamlarını sürdürmek için bir kilise seçmiş olması ile kendisinde temsil edilen sorgulamaya kapalı ve muhafazakâr karakter arasında ilginç bir paralellik var.
9, 1’in tüm uyarılarına rağmen iflah olmaz bir maceraperest olarak sürekli sorguluyor, müphem ve gizemli olanı merak ediyor, teşvik ediyor. Buna karşılık 1 ise, metal canavarların dünyasına dair korkulardan bir duvar örmüş ve sıkı sıkıya uyulması gereken kurallarla ileri gidilmemesini garantilemiş durumda. Sonradan gelen 9, 1’e/kiliseye ilk isyan bayrağını çekip bir diğer bez bebeği ayartarak korku duvarlarını yıkmaya gidiyor. 9 hep bir adım ötesini, daha ötesini bilmek istiyor; sürekli bir eylemlilik içerisinde. Bireysel girişim ve irade gücünün bir ideoloji halinde kutsandığı Batı’daki en makbul tipin tipik davranışlarını sergiliyor.
Batının ürettiği modern biliminin temelinde işte bu sürekli merak ve enerji dolu eylemlilik hali var. Ne pahasına olursa olsun örtüyü kaldırıp altındakini görmek ona dokunmak isteyen bir tavır bu. Kendisine ve insanlığa zararı olacağını bile bile hem de. İşte filmin senaryosu kendisine burada suçüstü yapıyor ve yakayı ele veriyor. Makinelerin kontrolden çıkıp insanlığı yok etmesine sebep olan teknolojinin temelinde, zararlı olacağı bilinse dahi yine bu iflah olmaz bilimperestlik yatıyor. İlginç olan ise makineleri alt etmek için gerekli olan ruh, gene maceracı 9’da temsil edilen bu ruh. Üzerinde çeşitli simgeler olan bulduğu yarım küre şeklindeki cihazı ” dur bakalım ne olacak?” düşüncesiyle ona uygun ilk gördüğü yere monte edip, o en tehlikeli metal canavarın uyanmasına sebep olan da yine bu basiretsiz ve ihtiyatsız ruh. Film burada kendi topularına sıkıyor.
Biz filmin başlarında Batı’nın bilim hususundaki kendi had bilmezliğine karşı bir özeleştiri yapacağı izlenimini edinirken film ilerledikçe, hastalığını teşhis edemediğine şahit oluyoruz. Ümidimiz boşa çıkıyor. Filmde yönetmenin idealize ettiği 9’un tutumu, makinelerin insanı yok edecek ölçüde geliştirilmesine sebep olan tutumun bizzat kendisi. Anlayacağınız bu filmde hakiki bir özeleştiri yok; belki böyle bir dertleri de hiç yok…
Söz konusu teknolojiyi geliştiren bilim adamı filmin sonlarına doğru ibra edilmeye çalışılıyor. Kötü olan bilim adamları değil, onu kötü emellerine alet eden diktatörlerdir mesajı veriliyor. Bizden inanmazı istedikleri şey kabul edilebilir gibi değil. Bilim insanları zannedildiği kadar masum mu acaba? DD’ de yayımlanan “Pozitivizm” kitabındaki “Evrimcilerin İç Hastalıkları” başlıklı yazıda Einstein’ın ABD Başkanı F.D. Roosevelt’e yazdığı bir mektubun orijinal metni var; atom bombası ile ilgili. Siyasi bir karar vericinin aklına nasıl karpuz kabuğu düşürürmüş bir bilim adamı, gayet net görüyorsunuz. Bu hususta bir başka çarpıcı örneği geçen yıl vizyona giren Charles Ferguson’un yönettiği “İnside Job” isimli belgeselde görüyoruz. Küresel krizin sebep ve muhtemel sonuçlarını konu eden bir belgesel. Dünyanın en tanınmış ekonomi bilim insanlarının krizdeki rollerini tüm çıplaklığıyla ortaya koyuyor. Banka ve finans kurumlarının denetiminin gereksizliğine yöneticileri ikna etmeler, ülkeler ve şirketler hakkında yalan yanlış düzmece raporlar vs…
“9”, Batı’nın kendisi hakkında samimi ve gerçekçi bir özeleştiri yapmasının ne kadar zor olduğunu göstermesi bakımından iyi bir örnek teşkil ediyor. Film üzerinde düşünürken şu soruları tekrar sordum: Tüketim toplumunun her zerresine bulaşık haldeyken hakiki bir tüketim toplumu eleştirisi yapılabilir mi? Kapitalizmin tam göbeğinde göbek atarken esaslı bir kapitalizm eleştirisi yapılabilir mi? “Vicdanlı kapitalizm”, “OWS ( Wall Street’i İşgal Et)” tartışma ve eylemlerinin yapıldığı bir konjonktürde bu ve benzer sorular da sorulmalı bizce. Çünkü bu sorulara verilecek cevaba göre, meseleye nispeten dışarıdan bakabilen düşünürlerin fikri ve entelektüel çabalarının sınırı ve yönü hakkında bir ufuk oluşacaktır.
… Sanat üzerine okumak için…
Elinizdeki bu kitabı Sinema’nın programlanmış ölümüne karşı bir direniş olarak görebilirsiniz. İnsan’dan vaz geçmeye yeltenen, Güzel’i, Sanat’ı,İnsan’ı kâr-zarar tablolarına sıkıştırmaya çalışan endüstriye “Hayır!” demenin nazik bir yolu. Sinema bütün “teknik” karmaşıklığına rağmen insansız olmaz. Sinema insanlar tarafından yine insanlar için yapılan bir sanattır.
Derin Düşünce yazarları izledikleri 28 filmi anlattılar. İnsanca bir perspektiften, günlük hayatlarındaki, iç dünyalarındaki yansımalara yer vererek… İran’dan Arjantin’e, Fransa’dan Afganistan’a, Rusya’dan Türkiye’ye uzanan bir yolculukta, İnsan’dan İnsan’a… Umulur ki bu kitap Andrei Tarkovsky, Semih Kaplanoğlu, Mecid Mecidi, Nuri Bilge Ceylan ile buluşmanın farklı bir yolu olsun… Buradan indirebilirsiniz.
“…Benim öyküm bir rivayetten ibaret, bu yüzden benden miş’lerle bahsediyor diğerleri. Beni, yaşamadığım sandıkları kocaman bir hayatı geri çevirmekle yargılıyorlar. Sorsalardı bana, derdim ki, beni yaşamadığım sandıkları kocaman bir hayatı geri çevirmekle yargılayanlara, evinden ayrılmayan/ayrılamayan, öyküsünü değil, hayallerini anlatır elbet, ya da masalları. Oysa bilmek yaşamak değildir her zaman, yaşamanın bilmek anlamına gelmeyeceği gibi her daim. Gözlerimde; bir şeyler yaşamış olanların, yaşamadıklarını sandıklarına olan o kendini beğenmiş, o her şeyi bilen bakışına rastlayamazsınız bu yüzden…”
Son romanı Bela’dan da tanıdığınız DD yazarı Suzan Nur Başarslan’ın öykülerini derlediği bu kitabını ilginize sunuyoruz. Buradan indirebilirsiniz.
Roman nedir? Tarif dahi edilmesi zor bir kavram. Sanatçının İnsan’a bakışını, toplumla kurduğu ilişkiyi yansıtır sanat eserleri. Bu sebeple sanat her çağda yeniden icad edilir. Ünlü yazar Heinrich Mann’ın dediği gibi: “Bütün romanların ve hikâyelerin amacı kim olduğumuzu bilmektir, Edebiyatın önemli bir konuma sahip olmasının nedeni, sadece doğanın ve insanlar âleminin ayrıntılarını tek tek açıklaması değil, insanları hep yeni baştan keşfetmesidir.” Okuyacağınız bu eserle romanlarından da tanıdığınız değerli yazarımız Suzannur Başarslan Roman’ın derinliklerine giden bir seyahate davet ediyor sizi. Zaman’ın kullanımı, olay örgüsü, mekân, dil, üslup ve daha bir çok temel kavram edebiyatın dev isimlerinden örneklerle irdeleniyor. Buradan indirebilirsiniz.
İnsan gözü daha verimli kullanılabilir mi? Aş, eş ve düşmanı gören Et-Göz’ün yanı sıra Hakikat’i görebilecek bir Derin-Göz açılabilir mi? Sanatçı olmayan insanlar için kestirme bir yol belki de Sanat. Çukurların dibinden dağların zirvesine, Yeryüzü’nden Gökyüzü’ne…Sanat’a bakmak için çeşitli yapıtlardan, ressamlardan istifade ettik: Cézanne, Degas, Morisot, Monet, Pissarro, Sisley, Renoir, Guillaumin, Manet, Caillebotte, Edward Hopper, William Turner,Francisco Goya, Paul Delaroche, Rogier van der Weyden, Andrea Mantegna , Cornelis Escher , William Degouve de Nuncques.
Peki ya baktığımızı görmek, gördüğümüzü anlamak? Güzel’i sorgulamak için çağ ve coğrafya ayırmadık, aklımızı uyaracak hikmetli sözlere açtık kapımızı: Mevlânâ Hazretleri, Gazalî Hazretleri, Lao-Tzû, Albert Camus, Guy de Maupassant, Seneca, Kant, Hegel, Eflatun, Plotinus, Bergson, Maslow, … Buradan indirebilirsiniz.
Sanat karanlıkta çakılmış bir kibrittir…
”…Neden bir natürmorta iştahla bakmıyoruz? Tersine ressam “yiyecek-gıda” elmayı silmiş, elmanın elmalığı ortaya çıkmış. Gerçek bir elmaya bakarken göremeyeceğimiz bir şeyi gösteriyor bize sanatçı. İlk harfi büyük yazılmak üzere Elma’yı keşfediyoruz bütün orjinalliği, tekilliği ile…”
Bu kitapta Derin Düşünce yazarları sanatı ve sanat eserlerini sorguluyor. Toplumdaki yeri, siyasî, etik ve felsefî yönüyle… Denemelerin yanı sıra son dönemde öne çıkan, ekranları, kitap raflarını dolduran eserlere (veya ürünlere?) dair eleştiriler de bulacaksınız. Buradan indirin.
Baudolino (Umberto Eco) Suzan Başarslan
Yazınsal bir yapıt, “basit bir obje değil, çok yönlü anlam ve ilişkilerle tabakalaşmış bir niteliğin çok yönlü organizasyonudur.”* Bu organizasyonun incelemesi de kendisi kadar zor bir organizasyonu gerektirir ki, bu yüzden bir yapıtın incelemesi adına günümüze değin, birçok kuram ve inceleme yöntemi geliştirilmiştir. Bu makalede Umberto Eco’nun yazdığı Baudolino adlı romanın incelemesi Gerard Genette’nin “Yapısal Metin İnceleme” yöntemine göre yapılacak ve yapıt, üç düzlemde incelenecektir. Bakış açısı, anlatıcı türü, ana düşünce, eserin yazılış tekniği, dil… gibi sorunlara da değinilecektir. İncelemede Şemsa Gezgin tarafından İtalyancadan Türkçeye 2003′te çevrilen Baudolino esas alınacak, tespit ve yorumlar çeviri yapıttan yola çıkılarak belirlenecek ve ifade edilecektir. İncelemeyi kitap halinde indirmek için buraya tıklayın
