4. ve 5. nesil savaş uçağı nedir? Nesil konusu neden önemli?
By my on Oca 12, 2023 in Aforizmalar, Jeopolitik, Savaş, Teknoloji
- Son zamanlarda “5. nesil savaş uçağı” sözünü çok duyar olduk. 4.5 veya 6cı nesilden de bahsediliyor. Nedir bunun kıstası? 4. nesilden 5’e, 5’ten 6’ya geçerken nedir değişen? Millî muharip uçağımız bu sınıflandırmanın neresinde?
- Önce 4cü nesil: Bu terim 1970’lerde ortaya çıktı. Amerikan F4 ve F5’lerin, Fransız Mirage’ların ve Rus Mig 21’lerin yerini alacak olan yeni nesil savaş uçakları için böyle bir sınıflandırma yapıldı. Neye göre?
- Dikkat çeken ilk özellik kokpitin içindeki ekranlar. Eski usul ibreli göstergeler yerine elektronik ekranlar yerleştirildi. Bu ekranlar sayesinde görev programlama gibi ileri işlevler mümkün oldu.
- Sadece ekranlar modernleşmedi; “head of display” (HOD) denen sistem sayesinde kokpitin camı da ekran haline getirildi. Bu özellik kasklara eklendi. Amaç? Pilotun yükünü mümkün mertebe azaltmak ve muharebe esnasında sadece göreve odaklanabilmesini sağlamak.
- 4. nesil savaş uçaklarında dikkat çeken bir diğer özellik manevra kabiliyeti. Bu kabiliyet büyük ölçüde mekanik uçuş kontrollerinin yerine elektrikli kontrollerin konmasıyla elde edildi. Bu yeniliğin ilk uygulayan uçaklar Mirage 4 (FR) ile F15 ve F16 (USA) oldu.
- Yine 4. nesil için temel bir unsur var; bu “görüş ötesi mücadele” denen şey. (Combat BVR: combat beyond visual range). Tabi sadece uçağın tek başına bu kapasiteye sahip olması imkansız. Bir yanda radar ve sensörler diğer yanda 40 kilometreden 150 kilometreye kadar menzili olan hava-hava füzeleri gerekli.
- Aktif arayıcıya sahip ilk havadan havaya füze, 1972’de hizmete giren F-14 Tomcat tarafından taşınan AIM-54 Phoenix idi. Bu avantaj, fırlatma platformunu, çarpışmaya kadar hedefi aydınlatma ihtiyacından kurtardı ve bu önemli riski yok etti.
- 1991’de AMRAAM’ın gelişine kadar bu çoklu izleme ve fırlatma kabiliyeti sadece Tomcat/Phoenix’e özgü bir üstünlüktü. (Phoenix ve onu destekleyen Tomcat radarı AWG-9 sayesinde)
- Bugün bir savaş uçağı için en büyük tehlike ramjet teknolojisi ile üretilmiş meteor gibi füzeler. Bunların kaçılması imkansız menzilleri (no escape zone) teorik olarak 90 km. Sebep? Füzenin hızı ve manevra kabiliyetinin çok yüksek olması.
- Hangi uçaklarda var bu füzeden? EuroFighter, Rafale ve Gripen. F35 ve Koreli KF21’e uyarlanması da sürüyor.
- Meteor füzesini atabilen 4. nesil bir uçak ile daha kısa menzilli füze atabilen 5. nesil arasındaki mücadelenin nasıl geçeceği sorgulanmalıdır.
- Taktik veri iletişim ağı 4. nesil uçakların önemli avantajlarından. Başka bir uçağın veya yerdeki bir unsurun işaretlediği hedefi 4. uçaktan atılan füze bir kaç metre hata ile vurabiliyor. Bu daha az mühimmat lojistik yükü demek ve tabi daha az sivil vurma riski.
- Bu veri iletişim kapasitesi bir derece daha üstte olunca sensörlerin füzyonundan bahsediliyor. Nedir? Her kaynaktan gelen verilerin birleştirilmesi yani uçağın tüm sensörlerinin tek bir panelde merkezi olarak kullanılması. Neye yarar?
- Verilerden bilgi üretmeyi uçak yapacağı için pilotun görevi büyük ölçüde basitleşir. Bilgisayar farklı sensörler arasında bağlantı kurar. Yani kızıl ötesi sensörler, radar, optik alıcılar, füzelerden gelen veri, elektronik harp ekipmanı ve taktik veri bağlantısı ile dost platformlardan gelen veriler…
- Meselâ 4. nesil uçak daha güçlü ve düşman silahlarının ulaşamayacağı bir hava radarından yararlanırken “sessiz=az görünür” kalabilir ve taktik gruptaki her unsur aynı bilgiye sahip olur.
- 4. nesil uçaklardan bahsedip AESA radarları unutmak olmaz. Eski radarlardan farklı olarak çok sayıda hedefe aynı anda takip edebilen bu yeni nesil radarlar da modern uçakların olmazsa olmazı. Bu radarlar karıştırmaya dayanıklı yani elektronik harp ortamına uygun ve menzilleri daha uzun.
- IRST (infrared search and track) de modern savaş uçaklarının önemli bir gücü. Yapay zeka sayesinde optik olarak toplanan görüntüler yorumlanabiliyor ve savaş uçağı hareketli hedefleri radar kullanmadan yani yerini belli etmeden takip edebiliyor ve bir füzeye bilgi aktarabiliyor.
- Fakat bu IRST çok pahalı; kabaca 10 milyon $ civarında bir ek maliyet. Bu yüzden olmalı F22’ye konacaktı ama vaz geçildi. Pentagon hem alacağı uçak sayısını azalttı hem de birim maliyeti düşürmek için üzerindeki çok önemli bazı parçalardan vazgeçti.
- Ama son haberlere göre pişman olmuşlar ve yeniden mevcut F22’lere IRST takılması için bir bütçe ayırmışlar.
- Neticede şunu görüyorsunuz: Bütçe gibi sebeplerle 5 kuşak uçaklarda bulunmayan bazı yüksek teknolojiler, sensör ve mühimmatlar 4. kuşak uçaklarda olabiliyor.
- Bu yüzden bazen uzmanlar “4,5. nesil uçak” diye üstün olanları ayırıyor. Kısacası “5.nesil uçak” demek için bütün ülkelerin ve üretici firmaların mutabık olduğu bir kriter listesi yok. ABD F22 ile 5. nesil iddiasını dolaşıma soktu. Neden?
- Politik ve ticarî bir tercihti bu: “Biz çok ileriyiz ve bizim uçaklarımızı kullanmazsanız bir nesil geriden geliyorsunuz demektir”. SORU: Bugünkü genel kabulde 5. nesil uçak ne demek?
- Cevap: 4. nesilin bütün üzelliklerine sahip olmak (taktik veri, manevra vs) artı Süper Seyir (Supercruise) yani art yakıcı kullanmadan kararlı ve sürdürülebilir bir sesüstü uçuş rejimi elde etmek.
- Neden önemli? Art yakıcı büyük bir ısı yaydığı için uçağın yerini belli ediyor. 5. nesilde öne çıkan diğer bir özellik “görünmezlik” (Stealth). Elbette radarda görünmezlik diye bir şey yok ama 5 kuşak uçakların radar kesiti çok küçük olabiliyor.
- Radar izini azaltmak için uçağın şekli, dış boyası, mühimmatların içe saklanması gibi birçok yöntem uygulanıyor. Bu “görünmezlik” meselesini ve düşürülen bir görünmez(!) Amerikan uçağının hikayesini şurada anlatmıştık: https://twitter.com/DDGrubu/status/1140375330596818944
- 5. nesile geri dönelim. F35 ve Soukhoï Su-57’ler 5. nesil ama süper seyir kapasiteleri yok. 4,5. nesil Rafale ise süper seyir yapabilir ama “görünmez” değil. F22’de IRST yok ama yine de 5. nesil. Daha garibi var. Nedir?
Çinli Chengdu J-20 ve Rus Soukhoï Su-57’nin radar izi oldukça büyük. Bu grafik ne demek? Radar yüzeyi 10 kat büyük olan bir uçak 2 kat uzaktan görülebiliyor. Amerikalılara göre meselâ Rus S400 bataryası bir F15’i 300 km’den görebilir ama F35’i ancak 40 km’den saptayabilir. - Araştırmacılar “hayalet” uçakları modellemişler ve radar izlerini hesaplamışlar. Burada ilginç bir makale var: http://www.ausairpower.net/APA-2011-03.html
- Hindistan 144 adet Sukhoï-57 alacaktı ama çok sayıda test yaptıktan sonra siparişini iptal etti. Birinci sebep olarak da radar izinin çok büyük olması gösterildi. Yani 5. nesil olan Su-57 Hindistan’daki radarda 4. nesil bir uçak kadar kolay saptanabiliyordu.
- Son olarak 6. nesilden bahsedip bitirelim:
- Yüksek kapasiteli ağ oluşturma, yapay zeka, veri füzyonu, siber savaş, D2D ve muharebe alanı komuta, kontrol ve iletişim (C3) yetenekleri dahil olmak üzere gelişmiş dijital yetenekler. Pilotsuz, uçakta yapay zeka kontrollü görevleri yürütmek
- AI ile geliştirilmiş savaş alanı farkındalığı ile pilota 360 derecelik görüş sağlayan ve geleneksel gösterge panellerinin yerini alan, kaska monte ekranlar aracılığıyla sunulan sanal kokpitlerle gelişmiş insan-sistem entegrasyonu. Gelişmiş gizli uçak gövdeleri ve aviyonikler.
- Gelişmiş değişken çevrimli motorlar, ekonomik olarak seyredebilir ancak gerektiğinde yine de yüksek itme gücü sağlayabilir.
Artırılmış menzilli görüş ötesi silahları. Lazer CIWS gibi yönlendirilmiş enerji silahları.
